Het mooie van systeeminnovaties is dat niet één organisatie de lead heeft. Het ecosysteem zelf vervult de centrale rol.
Innoveren is niet iets van vandaag of gisteren. Dat doen we al een hele tijd. Deze hulpsinterklaas mag daar – op dit prestigieuze virtuele kanaal – nog wel eens wat over roepen.
Innovaties mag je uiteraard, qua impact, verdelen in optimaliseren (evolutionair: ‘doing the same things better’), vernieuwen (verbreden/vervangen: ‘doing good, by doing new things’) en disruptief innoveren of systeemvernieuwing (revolutionair, gericht op doorbraken: ‘doing new things together with others’). Marga Hoek lichtte dat een paar jaar geleden uitgebreid toe in haar boek ‘Zakendoen in de Nieuwe Economie’. Niet voor niets toen gekozen tot het managementboek van het jaar!
Van Henry Fords assemblagelijn tot Uber en Airbnb
Zo beschrijft Hoek – op basis van de bekende theorie van Scott D. Anthony (‘The little back book of innovation’) – een viertal kenmerkende innovatietijdperken. Beginnend uiteraard bij het eerste innovatietijdperk (zo’n beetje tot WO1), gekenmerkt door de solitaire uitvindingen. Met als bekende voorbeelden de fabricage van katoenvezels (‘cotton gin’) door Eli Whitney (1795), de overbekende gloeilamp (Edison, 1895) of Henry Fords assemblagelijn (1913). Juist door die perfectionering van dat assemblagemodel werd in de loop van de jaren innovatie steeds meer geïncorporeerd in ondernemingen. Zo ontstond (met een looptijd tot de jaren ’60 van de vorige eeuw) het tweede innovatietijdperk van innovatie exploiteurs en innovatiecreators. Waarbij hun laboratoria klinkende innovaties voortbrachten, zoals nylon (Wallace Carothers, 1935) en pampers (Vic Mills, 1961). Maar omdat bedrijven log en bureaucratisch werden brokkelde zo rond de jaren ’50/‘60 dat ‘innovatieve fingerspitzengefühl’ wat af: het derde innovatietijdperk werd gekenmerkt door de afsplitsing van innovators van grote bedrijven. Met een sterke focus op een technische doorbraak. Daarbij geholpen door venture capital verstrekkers die de opkomst van Microsoft (Bill Gates, 1975), Apple (Steve Jobs, 1976), maar ook Cisco Systems, Amazon, Facebook en Google financierden. De adembenemende snelheid en de bijbehorende tools en condities daarachter, leidde sinds de jaren ’80/‘90 het 4de innovatietijdperk in. Waarin innovatie geïntegreerd is in het businessmodel. Waarin innovatie van elk individu kan komen, toegankelijker en eenvoudiger dan ooit en in een ijltempo kan worden opgeschaald. Denk maar aan de platformeconomie, met organisaties als Uber, Airbnb, Facebook, Booking.com en Thuisbezorgd.
Think big, start small, act now!
Interessant is de vraag is of deze indeling ons gaat helpen bij het organiseren van ingewikkelde systeeminnovaties – die we onmogelijk langer kunnen negeren. Denk bijvoorbeeld maar aan taaie transities in energie, klimaat, zorg of mobiliteit. Waarbij twee ervaringen cruciaal zijn: meer dan 90 procent van de innovaties komen tot stand tussen organisaties én technologie is slechts in een kwart van de gevallen de echte driver. Helemaal met als we kijken in welk tempo we in staat zijn om nu (onder druk van de huidige coronacrisis) zaken als thuiswerken in werkelijk een vloek en een zucht gefikst te krijgen. Wat dus naast een stevige urgentie vraagt om professioneel georganiseerd netwerkleiderschap. Waarbij een coalition of the willing wordt gevormd uit de 4O’s (Overheden, Ondernemers, Onderwijs- en kennisinstellingen en Omgeving) én het dominante belang van sociale innovaties ook écht voelbaar en merkbaar is. Want zo’n systeeminnovaties kenmerkt zich doordat er niet één organisatie de lead heeft: niet het instituut of koninkrijk maar het ecosysteem vervult de centrale rol. Vanuit een community met actieve participatie van zowel publieke als private partijen. Waarin géén partij de baas speelt. En er sprake is van een sluitende collectieve valuecase. In de geest van ‘think big, start small, act now’.
Valuecase-gedreven systeeminnovaties
Vanwege dit unieke karakter – wat in bestaande innovatietheorieën onvoldoende tot uiting komt – introduceer ik samen met m’n medeauteurs Hans Bakker en Michiel Jak (zie kader) deze aanpak als het 5e innovatietijdperk. Een benadering die we zelf in de praktijk in honderden vlieguren meerdere malen hebben mogen toepassen. Waarbij we inzichtelijk maken hoe die nieuwe vormen van sturing en leiderschap er uitzien en in de o zo taaie praktijk succesvol kunnen worden toegepast. Uiteraard voorzien van lessons learned: want iedere innovatie is weer anders. Bovendien: trial and error betekent regelmatig je neus stoten waarbij het helpt als je leert van je fouten én deze ook durft te delen. Helemaal in de geest van Eric Ries (The Startupway): ‘just because innovation is decentralized and unpredictable doesn’t main it can’t be managed’.
Belang van een stevige overheid
Voor het type systeeminnovaties – met een centrale plek voor het ecosysteem – is er volgens ons goed nieuws: deze crisis laat het belang van een stevige overheid maar weer eens zien! Geen omvangrijke overheid, maar een invloedrijke en professioneel opererende overheid. Die duidelijk regie neemt en partijen bij elkaar brengt en verleidt om na te denken over ‘een betere wereld’. Waarin partijen worden aangesproken om hun eigen rol en verantwoordelijkheid te pakken. Zonder top-downerig de baas te willen spelen. Wij zijn er absoluut van overtuigd dat het huidige klimaat de portee van onze boodschap alleen maar gaat versterken!
Ladders tegen wolken
Het nieuwe boek van Hans Bakker, Dirk-Jan de Bruijn en Michiel Jak (‘Ladders tegen wolken; excelleren in het 5e innovatietijdperk’ – Publiek Denken) verschijnt in september.
Bedrijfseconoom Dirk-Jan de Bruijn is actief op vlak van netwerkleiderschap. Hij schrijft zijn blogs op persoonlijke titel.
Ik heb dit stuk met glimmende ogen gelezen.
Ik recenseerde namelijk het managementboek van het jaar “zakendoen in de nieuwe economie” EN ik ga “ladders tegen de wolken”
Ook recenseren