Publiek leiderschap is een prangend thema op de Haagse departementen. De I-strategie Rijk propageert de variant ‘digitaal leiderschap’. De pSG’s/CIO’s van de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Economische Zaken en Klimaat, Eva Heijblom en Gerdine Keijzer-Baldé, gaan zoek naar modern leiderschap.
Eva Heijblom en Gerdine Keijzer-Baldé: “De meeste topbestuurders bij het Rijk zijn geen ICT’ers, maar worden wel dagelijks met digitalisering geconfronteerd.” | beeld: Sean van der Steen
Digitaal leiderschap is nodig om de krachtenbundeling binnen het ministerie en tussen departementen, uitvoeringsorganisaties en toezichtsapparaat te organiseren. Het thema wordt getrokken door de pSG’s en CIO’s van de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Economische Zaken en Klimaat.
“Onze wereld wordt beheerst door beleidsnota’s en Kamerbrieven, om zaken in taal goed uit te leggen, maar we vergeten dat er steeds meer wordt gedigitaliseerd,” stelt Heijblom. “Er lopen juristen, bestuurskundigen en politicologen rond op de beleidsdomeinen, maar nog te weinig ICT’ers. De uitvoeringsorganisaties zijn wat dat betreft veel verder.”
Keijzer-Baldé constateert dat bewindspersonen over het algemeen allang in de gaten hebben dat het venijn in de uitvoering zit. “Aan hen hoeven we weinig meer uit te leggen.” Als voorbeeld bij EZK noemt ze vaste-lasten-subsidie TVL voor ondernemers met omzetverlies, een onderdeel van het coronasteunpakket. “Deze regeling is onder hoge politieke druk snel ingevoerd, maar wel zo fraudebestendig mogelijk. Maar starters hebben we niet mee kunnen nemen. Niet omdat we het hen niet gunnen, maar omdat de regeling dan niet uitvoerbaar was. Vanuit de Kamer kwam daar veel kritiek op. Toch heeft de bewindspersoon hieraan vastgehouden. Ook dat is digitaal leiderschap.”
Ontschotting
Volgens hoogleraar International Business Désirée van Gorp aan Universiteit Nyenrode zou digitaal leiderschap er in de eerste plaats toe moeten leiden dat de aloude verticale structuren tussen de departementen worden losgelaten en ook de controlecultuur bij het Rijk. Van Gorps vakgebied is innovatie en digitalisering. Ze geeft onderwijs en trainingen aan bedrijven en overheden en geldt als een expert op het vlak van digitaal leiderschap. “We staan voor fundamentele maatschappelijke veranderingen, van de energietransitie tot mobiliteit en gezondheidszorg. Al deze opgaven behoeven ontschotting en integratie. Muren moeten geslecht, disciplines moeten meer samenwerken. Dat is een randvoorwaarde wil digitalisering maximaal effect hebben. Bij het Rijk wordt nog te veel in silo’s gedacht. Het valt te prijzen dat het thema I-besturing apart op de agenda staat, maar er moet nog veel gebeuren.”
Psychologische veiligheid
Wezenlijk in met name een organisatie als de overheid, is wat Van Gorp ‘psychologische veiligheid’ noemt. “Je moet af van de compliance-cultuur, die er alleen maar op is gericht dat mensen verantwoordelijk te houden voor hun daden, wat ertoe leidt dat je een cultuur krijgt waarin je een e-mail-trail probeert te construeren waarin je zo weinig mogelijk op daden aangesproken kunt worden. Zaak is dat je een omgeving creëert die inclusief is en waarin de bereidheid bestaat elkaar te helpen.”
Heijblom en Keijzer-Baldé onderschrijven het betoog van de hoogleraar. “Het is erg makkelijk je op je eigen fort terug te trekken en alles zo te organiseren hoe jij dat het liefste wil. Dat is niet de manier waarop we bij het Rijk willen werken”, zegt Keijzer-Baldé over Van Gorps pleidooi voor ontschotting en integratie van departementen en disciplines. “Daar is digitaal leiderschap zeker onmisbaar voor.”
Dit is een verkorte versie van het artikel. Het hele artikel is te lezen in iBestuur Magazine #41 dat 20 januari verschijnt.
Meld u aan voor een (gratis) abonnement via onze website
Dames,
Een dapper initiatief.
Ik zou beginnen met een ‘digital mindset’ bij de top van de overheid en bij het kabinet.
Daan.
Een mooie stap voorwaarts die recht doet aan het principe dat samenwerken positieve energie los maakt. En zeker als Gerdine zich daar hard voor maakt gaat dit in beweging komen.
Ze is immers een geweldige pSG en ook een authentiek mens.
k ben niet overtuigd dat digitaal leiderschap nu zo bijzonder of nieuw is. Het doet m.i. geenszins recht aan leiderschap. Ik weet niet wat precies bedoeld wordt. Betekent het bijv. dat je leiderschap toont in digitaliseringsprojecten? Dat je leiderschap toont in een organisatie die gedigitaliseerd is? Of dat leiderschap gedigitaliseerd is? In dit geval denk ik dat we in het tijdperk zitten van AI. Algoritmes bereiden beslissingen voor op basis van data waar het aan blootstaat. Daar gaan we wel naar toe, maar hoe ziet leiderschap er dan uit? Dat is een ander verhaal. Leiderschap is gericht op aspecten als toekomstgerichtheid, menselijke aspecten van digitalisering onderkennen, meer naar mogelijkheden kijken dan beperkingen, een steward is die de organisatie stuurt naar vastgestelde doelen, adaptief is (wetende dat doelen snel kunnen verandering als gevolg van digitalisering… daarom spreek ik liever van ‘purpose’). En digitalisering is niet meer dan een hulpmiddel om daar te komen (tenminste ‘pre-AI’). Leiders moeten alle aspecten (er zijn er meer dan die ik hier even genoemd heb) in acht kunnen nemen en overzicht tonen. Dat is een overkoepelende eigenschap. Digitaal leiderschap vernauwt de benodigde kwaliteiten dramatisch.