De jaarlijkse hoogmis van de digitale overheid zit er weer op. Meer dan 90 sprekers waren uitgenodigd om invulling te geven aan het thema 'digitalisering en de menselijke maat'. Ik volgde het spektakel online en noteerde drie omslagen in beleid die we kunnen verwachten, drie olifanten die zich in de congreszaal verstopt hielden en drie witte vlekken in het debat.
iBestuur Congres 2022, break-out sessie over interbestuurlijke datastrategie met v.l.n.r. Nathan Ducastel (VNG), Cecile Schut (AP), Jeroen van den Hoven (TU Delft), Evelyn Austin (Bits of Freedom) en François Vis (ICTU).
Drie omslagen in toekomstig beleid
1. Waardengedreven digitalisering
Waar we tot nu toe de burger centraal stellen in digitaal beleid, moeten we in de toekomst naar waardengedreven digitalisering. Inzoomen op de wensen van de burger is niet langer voldoende, er zal een complexere afweging tussen belangen moeten worden gemaakt van meerdere stakeholders bij de ontwikkeling van een informatiesysteem. De customer journey gaat straks deel uitmaken van een breder pakket aan instrumenten voor ethisch verantwoorde digitale innovatie.
Inzoomen op de wensen van de burger is niet langer voldoende.
2. Open aanpak
De huidige gesloten aanpak van het ontwikkelen en invoeren van systemen is passé. De gevolgde werkwijze bij de corona-app moet min of meer de standaard worden voor toekomstige systemen. Incorporeer dus tegenspraak, bied maximale transparantie, en probeer al experimenterend en lerend een goed eindresultaat neer te zetten. Meer input zal echter niet vanzelf leiden tot een betere aanpak, meer kwaliteit en ook draagvlak. Dat vraagt ook om een open attitude bij de systeembouwers én een strak proces.
3. Interbestuurlijke strategie
We gaan van een i-strategie per organisatie, of per bestuurslaag (denk aan de I-strategie Rijk of de VNG met Common Ground), naar een interbestuurlijke aanpak. Via een interbestuurlijke datastrategie en een datamanifest moeten stappen worden gezet. Wie ziet hoe moeizaam MijnOverheid of het stelsel van basisregistraties tot stand zijn gekomen, weet dat hier nog een lange weg te gaan is. Centrale succesfactoren zijn standaardisatie en interoperabiliteit, niet de meest ontwikkelde competenties binnen de overheid.
Drie olifanten in de kamer
1. Regie?
Tijdens het congres viel vaak het woord “regie”, maar werd niet duidelijk wie dan de regisseur is. Dat er nu een staatssecretaris bij het ministerie van BZK is voor Digitale Zaken is wil niet zeggen dat digitalisering opeens Chefsache is en dat het governancevraagstuk daarmee is geregeld. De versnippering van verantwoordelijkheden tussen ministeries en bestuurslagen blijft een grote barrière voor een daadkrachtige aanpak. Dat is onbestaanbaar. Overheidsbrede afspraken zijn nodig voor samenwerking, met daaraan gekoppeld ook sturing op naleving van die afspraken. Anders wordt het niks.
2. Zittende generatie
Tijdens het congres was vooral de ‘zittende generatie’ aan het woord die vertelde dat we ‘het verleden moesten kennen om het heden te begrijpen’. Niet echt een uitspraak waarmee je de disruptieve digitale toekomst van de overheid met vertrouwen tegemoet treedt. Als het beleid van de digitale overheid bepaald blijft worden door bestaande belangen, zal er weinig veranderen. Het is alsof je de fossiele industrie vraagt om de plannen voor de energietransitie te schrijven. Eén spreker gaf aan dat organisaties “over hun eigen schaduw moeten durven heen stappen”. Helemaal waar, maar wie zet de eerste stap?
We hebben amper een idee hoe de Europese plannen ingrijpen op de nationale digitale agenda.
3. Impact van de EU
Het is steeds meer duidelijk dat de digitale overheid beleidsmatig aan de lijn van Brussel loopt (zie de AVG, eIDAS, SDG etc.). De EU heeft net een hele reeks nieuwe, majeure, plannen ontwikkeld, zoals AI wetgeving, regels voor data governance etc. We hebben amper een idee hoe die plannen ingrijpen op de nationale digitale agenda, en hoe we die plannen implementeren in ons gefragmenteerde en gedecentraliseerde bestuurlijke landschap. Wel zullen we straks door Brussel gehouden worden aan de naleving van die plannen. Een prima gelegenheid om te kijken hoe deze plannen als katalysator kunnen werken voor gewenst nationaal beleid.
Drie witte vlekken
1. Kijk op de toekomstige overheid
Meerdere malen was te horen dat de overheid moet veranderen, en dat daarvoor wendbaarheid vereist is. De vraag hoe die wendbaarheid tot stand komt, en welke veranderopgave daarbij hoort, werd niet gesteld. De impact van de inzet van nieuw digitale technologie op de structuur, cultuur en werkpraktijk binnen de overheid is enorm en het managen van de veranderingen die hiermee gepaard gaan is misschien wel dé kritieke succesvoorwaarde voor een fatsoenlijke digitale transformatie van de overheid. Dit vraagt om visie op de toekomstige organisatie van de overheid, én de rol van de ambtenaar. Het eerste begin is hier nog niet mee gemaakt.
De klimaatkosten van digitale technologie zijn nu nog in geen enkele businesscase terug te vinden.
2. Klimaatimpact technologie
De IT-industrie heeft een CO2 footprint vergelijkbaar met die van de vliegtuigindustrie. De discussie rondom het datacenter in Zeewolde heeft ons nog eens met de neus op dit feit gedrukt. Naast de klimaatopbrengsten van de inzet van digitale technologie is het dus ook zaak om te kijken naar de klimaatkosten. Hebben we software die energiezuinig draait? De beruchte legacy vergt niet alleen onderhoudsbudget, maar ook de nodige stroom. Doen we genoeg aan recyclen van hardware? Want daarvoor zijn metalen en mineralen nodig die gedelfd moeten worden, en dat ook nog eens door de Chinezen…. De klimaatkosten van digitale technologie zijn nu nog in geen enkele businesscase terug te vinden. Dat kan niet als de overheid de klimaatdiscussie serieus neemt.
3. Time waits for no one
Tot slot. We leven in een wereld vol crises en transities. Maatschappelijke vraagstukken vereisen op korte termijn een antwoord. We hebben niet alle tijd van de wereld. Toch ontbrak op het congres een gevoel van urgentie om te komen tot een goed functionerende digitale overheid. De samenleving is kritisch op de overheid, en verwacht veel. Tegelijkertijd wordt ook de overheid geconfronteerd met vergrijzing en personeelstekorten, zeker in de uitvoering. Bovendien verhindert bestaande legacy nieuw beleid, zoals we inmiddels ervaren bij de belastingdienst. A little less conversation, a little more action, graag. Vooral met het oog op de menselijke maat.
Evert-Jan Mulder is oprichter Red Plume Consultancy en levert strategisch advies Digitale Transformatie Publieke Sector.
Waar komt toch dat rare fake fact vandaan “ De IT-industrie heeft een CO2 footprint vergelijkbaar met die van de vliegtuigindustrie.”
De feiten
Datacenters hebben geen directe uitstoot behalve als er stroomuitval is. NEA, Nederlands Emissie Instituut monitort de industrie elk jaar en bevestigt: de directe uitstoot CO2 is O,0063%. De indirecte uitstoot: het gebruik van duurzame elektriciteit zit ruim boven de 90%.
Daarnaast wordt niet meegerekend hoeveel CO2 wordt bespaard door thuis te werken, te leren en door slimme toepassingen.
De IT sector presteert qua energie het beste van alle 39 sectoren in NL. Het is naast spoor de enige die al 100% ge-electrificeerd is, is en dus in als enige CO2-vrij kan draaien als we wat meer haast hadden gemaakt met de nieuwe economie en CO2-vrij opwekken van stroom.
Ik juich verbeteringen van harte toe, maar begrijp die eenzijdige focus op de best presterende sector in ons land niet zo goed.
Ik vermoed dat het een welkome bliksemafleider is voor andere sectoren die echt aan de bak moeten.
Dat ‘fake fact’ komt uit een (gedateerd) onderzoek in de UK uit 2007: ‘Data centres are high energy consumers. In 2007 the ICT industry was estimated to account for 10% of total UK electricity consumption, and 2% of global anthropogenic CO2, approximately equal to the direct emissions of the aviation industry operation. (zie ook: http://www.researchgate.net/profile/Deborah ).
Er wordt sindsdien veel meer gebruik gemaakt van duurzame energie door datacenters maar het gaat natuurlijk eerder om de energievraag en energiemix in totaal. Immers, de totale vraag aan energie in een regio neemt aanzienlijk toe als er een datacenter komt. En de totale vraag wordt geleverd vanuit de beschikbare energiemix (groen en grijs).
In die zin blijft het lonen om bewust om te gaan met het energieverbruik van datacenters. Dezelfde applicatie in een andere taal geprogrammeerd, kan bijvoorbeeld 10 keer zoveel energie vragen. De IT-sector doet het in vergelijking met andere sectoren inderdaad beter maar laten we daardoor niet achterover leunen.
Hallo Michiel, even over het “fake fact” dat IT net zoveel CO2 uitstoot als de vliegtuigindustrie.
Uitspraak is gebaseerd op een aantal redelijk recente rapporten, onderzoeken en blogs, van o.a. UN, UK CapGemini, BBC e.a. Die wijzen toch allemaal op de redelijk omvangrijke CO2 uitstoot en electriciteitsconsumptie van IT (naast e-waste, gebruik zeldzame metalen e.d.). Wellicht dat de NL ICT-industrie niet helemaal in dit plaatje past, maar het feit blijft mijn inziens gewoon staan. Neemt niet weg dat andere sectoren net zo hard (of mischien nog wel harder aan de bak moeten) en dat IT natuurlijk andere sectoren kan helpen een stuk klimaatvriendelijker te worden.
http://www.bbc.com/future/article/20200305
http://www.climateimpact.com/news
http://www.capgemini.com/gb
http://www.policyconnect.org.uk/research/staying
http://www.emergingtechbrew.com/stories/2022/06/29/the
wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/37439/FB027.pdf
theshiftproject.org/wp
Ik zou hier ook op willen reageren, want zeggen dat de IT industrie zo’n grote uitstoot heeft is volstrekte onzin, ware het niet dat Hendrik Rood van Stratix dit al heeft gedaan en vakkunding deze statement fileert. Lees zijn uiteenzetting waarom IT niet deze uitstoot heeft hier: twitter.com/HendrikRood/status/1572700595278036993?t=pU9vRI_Sf5FKRs0_7nAkRw
Niemand ontkent dat ICT veel elektriciteit gebruikt. Net zoals bijvoorbeeld de NS, die ook niet ineens op de brandstapel wordt gezet.
Waar het om zou moeten gaan: waar moet je als maatschappij je inspanningen voor besparing op richten? Welke sector doet te weinig en moet het hardst aangespoord worden te verbeteren?
En dan zien we: niet de echte grote vervuilers, maar de relatieve nieuwkomers die het qua efficiëntie super goed doen, en die met hun inspanningen het minst bijdragen aan vergroten van onze economische footprint maar juist aan een duurzame economie, worden aan de schandpaal genageld. Door vergelijkingen met een nota bene op 100% fossiel draaiende sector.
Dat draagt allemaal bij aan beeldvorming dat we door digitalisering nog slechter af zijn dan voorheen, dat datacenters de grootste vervuilers zijn. En blijft de consument, die met z’n devices en smart TV’s blijkbaar wel de grootste stroomgebruiker is, en blijven ook de door de overheid bewierookte blockchains, buiten beeld.
Continue verbeteringen zijn belangrijk. Wij als datacenters en digitale providers hebben een ijzersterke incentive om te besparen: kosten. De MJA en IEA cijfers laten zien: ondanks verveelvoudiging van de digitale economie is het stroomgebruik nauwelijks gestegen.
Dit soort beeldvorming en aanvallen leveren niet bepaald een motivatie op om positief te blijven over initiatieven voor verbeteringen van anderen. We regelen onze eigen besparingen wel.
Een mooi weerwoord ook tegen deze onzinnige claims van de enorme impact is dit document: The Viking Helmet door techuk. “Think of the horned Viking helmet. There is absolutely no evidence that the helmets worn by Vikings ever had horns; the horned helmet was the creation of 19th century Wagnerian opera. Yet who can imagine a Viking helmet without horns?”
http://www.techuk.org/asset/DC1EB9B0
Welke impact zal dit congres hebben op de politiek?
http://www.agconnect.nl/blog/it.
Jammer dat die ene zogenaamde witte vlek nu als enige de aandacht krijgt. Het gebrek aan gevoel voor urgentie binnen de overheid is een veel groter probleem. Dat samenhangt met een groot gebrek aan kennis op ICT gebied, vooral bij de beleidsmakers.En daarmee ook direct samenhangt met de eerst genoemde witte vlek: het ontbreken van een (overkoepelende en inspirerende) visie.