Een stad mag dan energiezuiniger of veiliger worden dankzij digitale data en technologie, maar hoe kom je daar? Hoe maak je de juiste keuzes en ben je genoeg deskundig?
Weekenden zijn vaak de momenten van mooie gesprekken, nieuwe invallen, onverwachte ontmoetingen. Soms kun je dat zelf beïnvloeden door op pad te gaan naar een event waarin creativiteit, nieuwe technologie, internationale uitwisseling en maatschappelijke vraagstukken centraal staan.
Ik ben net terug van zo’n weekend, mijn hoofd en mijn hart zitten er nog vol van.
Het DesignLab van de Universiteit Twente was de ‘stage’ voor het ECIU 20Creathon Event 2018. Van vrijdagmiddag 12.00 uur tot zondagmiddag 15.00 uur werkten 18 studententeams, in competitie, keihard aan concrete maatschappelijke vraagstukken. Toepassing van digitale data stond centraal. Concrete, uitdagende en complexe vraagstukken werden aangedragen door steden, regio’s en veiligheidsregio’s uit geheel Europa. Het verbindende thema was smarter regions and smarter cities, waarbij de rol van burgers en ondernemers centraal stond. De uitdagingen waren breed en vanuit zeer verschillende culturele invalshoeken ingestoken.
Wat opviel is dat, alle beloftes van technologie aanbieders ten spijt, gemeenten en andere publieke organisaties behoorlijk worstelen met de veranderingen die op til staan. De belofte mag dan zijn dat een stad energiezuiniger of veiliger wordt dankzij digitale data en technologie, maar hoe kom je daar? Hoe maak je de juiste keuzes? Hoe slaag je er in om burgers met totaal verschillende belangen en financiële mogelijkheden te betrekken? En andersom, hoe kun je als gemeente al die ontwikkelingen überhaupt behappen? Heb je de deskundigheid wel? En hoe combineer je de totaal verschillende rollen die hebt? Enerzijds wil je graag mee in de vaart der volkeren, ga je burgerinitiatieven omarmen en bedrijven verwelkomen die een concrete steen bijdragen aan het bouwwerk smart city. Anderzijds heb je de taak er op toe te zien dat dat alles veilig verloopt. Het is goed om over llving labs te spreken en te dromen, maar wat als daardoor mensen gekwetst worden of stilzwijgend afhaken en met de hakken in het zand gaan jegens nieuwe technologie?
Ook deze zorgen en vraagstukken kregen in dit weekend een plek. In de vorm van een ontwerp workshop waarin experts van Europese steden en (veiligheids)regio’s en onderzoekers intensief samenwerkten. Het proces werd geleid door design thinking experts van het DesignLab UT, en samen met een smart cities expert van de vakgroep Techniekfilosofie van de UT tekende ik voor de inhoudelijke en methodologische focus.
Vertrekpunt was twee werelden bij elkaar te brengen, gesymboliseerd door instrumenten als TRL en SRL. Sedert enkele tientallen jaren werken we allerlei uitwerkingen van de TRL-toolkit: ooit door de NASA opgezet, een methodiek om te bepalen in welk stadium van ontwikkeling een nieuwe technologie zich bevindt. Van het eerste idee dat zich in een onderzoekslab ontwikkelt, tot de commerciële toepassing en maatschappelijke acceptatie. Een interessante tool die bij gemeenten nog weinig bekend is, die kan helpen om het gesprek met techaanbieders scherper te krijgen. Maar ook met kennisinstellingen in de eigen gemeente: welke bijdrage kunnen jullie onderzoekers en studenten concreet leveren, om een volgend TRL-level te bereiken? Want daar zit de clou: de TRL benadering gaat uit van een – min of meer lineaire – ontwikkeling ‘van idee naar technologie’.
Nou weten we als onderzoekers al langer dat de werkelijkheid niet zo simpel is en u weet dat als expert vanuit een gemeente of andere overheid natuurlijk ook. Daarom hebben we dit weekend in de ontwerpworkshop een meerjarig project gestart om, in samenhang tot de TRL-aanpak, tot een SRL-toolkit te komen. Een instrument waarmee u het ‘Social Readiness Level’ kunt bepalen. Beter gezegd: waarmee u er tijdig achter kunt komen welke ethische, juridische en sociale impact vraagstukken aan de orde zijn. Wij putten daartoe uit de internationale ‘ELS’ literatuur en werken nauw samen met het 4TUEthics programma waarin de UT (Twente), de TUe (Eindhoven), TUD (Delft) en de WUR (Wageningen) samenwerken. Want juist in Nederland is een rijke traditie opgebouwd om op systematische wijze kritisch te kijken naar de ontwikkeling en daadwerkelijke toepassing van nieuwe technologie en deze tijdig te beïnvloeden. Een benadering die internationaal bekend geworden is onder de noemer van CTA: constructieve technology assessement. Risico’s en kansen tijdig in beeld brengen en van daaruit technologie ontwikkeling en toepassing beïnvloeden. Dat is precies de uitdaging waarvoor u als stedelijke ontwikkelaar van de smart city staat.
Erg plezierig is dat de SRL-aanpak het u mogelijk maakt samen te werken met burgers en ondernemers. SRL gaat juist niet uit van lineaire processen. Het is prima om van tijd tot tijd een pas op de plaats te maken of zelfs een stap terug te gaan als nieuwe inzichten of technologieën daartoe noodzaken. En bovenal: het werken met SRL nodigt uit om opinies en emoties zichtbaar te maken. Dat bleek ook dit weekend maar weer. Het is natuurlijk altijd zoeken naar de juiste naamgeving van zoiets nieuws als een SRL-tool. Tijdens een koffiepauze kwam er een vondst bovendrijven die spontaan ontstond tussen de aanwezigen. Niet zozeer om wat er gezegd werd, om argumenten, maar vanwege een daad die een van de deelnemers stelde. Een Scandinavische collega vertelde dat hij het maar ouderwets vond dat hij hier niet kon betalen met zijn persoonlijke chip. Waarop hij zijn handpalm in de kring toonde en zei: ‘this is my icebreaker’. Zijn persoonlijke chip, onderhuids ingeschoten. Je zag de rilling door de groep gaan en tegelijkertijd de trigger: wauw, dit kan dus. Maar hoezo ‘icebreaker’ werd er gevraagd. “Wel, omdat het voorlopig een prima binnenkomer is om in de kroeg in gesprek te komen”, aldus onze Scandinavische collega …
Ben Kokkeler is lector Digitalisering en Veiligheid aan de Avans Hogeschool
