ICT-woordvoerders in de Tweede Kamer

“ICT moet aan het begin van het project, niet het eind”

Hanke Bruins Slot, CDA (1977)
In de Tweede Kamer sinds: 2010
Portefeuille: Binnenlandse Zaken, Koninklijk Huis, ICT van de overheid, AIVD, sport en veteranen.

“ICT is de rode draad; technologie hoort vanaf het begin bij een project en niet aan het eind. Die handelwijze zou onderhand eigen moeten zijn, maar nog steeds zijn er genoeg voorbeelden hoe dat niet gebeurt. De Algemene Rekenkamer heeft dit jaar meerdere ministeries erop gewezen dat zij hun ICT-beleid niet op orde hebben en hun informatiebeveiliging evenmin. Dat kan echt niet meer, het is 2017. Ik koos in 1996 tijdens mijn studie rechten bewust voor een aantal vakken over ICT en recht en informatisering, omdat ik toen al vond dat ik daar kennis van moest hebben. We zijn nu twintig jaar verder. Ook heb ik deel uitgemaakt van de commissie Elias. De Rijksoverheid heeft haar ICT-beleid nog steeds niet op orde, daar zit onvoldoende lerend vermogen.

Hoe dat er wél gaat komen? Commissie Elias biedt meerdere handvatten om duidelijk te maken dat ICT de rode draad is. Kamerleden zouden zich goed moeten laten voeden met projectinformatie, technische briefings en relevante rapporten. De rol van het BIT is belangrijk in het eerder naar boven halen van faalfactoren en het vermijden van valkuilen. Dat is mooi, maar uiteindelijk moet BIT overbodig zijn. Zo ver is het nog niet. Vorig jaar presenteerde de minister een keurige business-case voor het eID-stelsel, met een doel, de kosten en baten. Medio mei kregen we een brief dat hij afstapte van de multimiddelenstrategie, maar dat was niet doorgerekend. Ik heb daar Kamervragen over gesteld: hij had zijn huiswerk net zo goed moeten doen na de koerswijziging als in zijn eerste voorstel. Dat vond hij achteraf wel logisch, maar dat hoor ik als Kamerlid niet te hoeven vragen. Ook in de grote decentralisaties kwam ICT weer achteraan de rij, terwijl het een van de factoren is voor een goede verandering. Kortom, er is nog heel veel werk aan de winkel.”

“Vraag door tot je het begrijpt”

Nevin Özütok, GroenLinks (1960)
In de Tweede Kamer sinds: maart 2016
Portefeuille: Binnenlandse Zaken, Algemene Zaken en Politie

“Bij de vakbond heb ik gezien wat er allemaal fout kan gaan met ICT, en dat dit het faillissement van bedrijven kan betekenen. Drie punten zijn belangrijk: haal deskundigheid in huis, ga niet met elk nieuw systeem in zee, en probeer niet alles op te lossen met één megalomaan groot systeem. De problemen liggen overigens vaker in projectmanagement dan in de technologie zelf. Partijen aan tafel spreken een eigen taal die voor de ander bijna niet te begrijpen is. Het klinkt daarom al snel aannemelijk, terwijl nog niet duidelijk is of de oplossing aan alle eisen voldoet. En wat die überhaupt precies doet. De techneut denkt ‘alles is rond en helder’, de andere kant van de tafel begrijpt niet wat er is afgesproken.

Het is zaak het boerenverstand te gebruiken. Kijk naar de realisatie, en niet alleen naar wat er op de tekentafel ligt. Vraag: ‘hebben we een kastje? Wat zit daar in? Waar wordt dat opgeslagen? Zit er een kabeltje aan? Waar kunnen we dat op aansluiten? Is het veilig?’ Dat klinkt misschien allemaal heel huiselijk, maar we moeten het begrijpen zonder de vaktermen van technici. Laat je niet overdonderen door de deskundigen. Laat hem of haar het uitleggen tot jullie het allebei begrijpen.

Het is ook de taak van de Tweede Kamer om vragen te stellen, om voorstellen te controleren en te begeleiden. Als de minister zegt: ‘dit kan niet’, dan moet dat ook serieus genomen worden. Durf de stekker eruit te trekken, daar moet ruimte voor zijn. Hoe langer een project immers duurt, hoe hoger de kosten. Dat is geen makkelijk besluit, zeker niet wanneer verschillende groepen aan hetzelfde project werken en eigenaarschap niet altijd helder is. Een centrale coördinatie zou die verantwoordelijkheid veel overzichtelijker maken.”

“Overheid moet digitaal denken”

Kees Verhoeven, D66 (1976)
In de Tweede Kamer sinds: 2012
Portefeuille: Europese Zaken; Terrorisme; Inlichtingendiensten; ICT/Privacy/cybersecurity; Kansspelen

“De commissie Elias ging over de inkoop en aanbesteding van grote projecten. Dat is een smalle blik. De focus op faalprojecten is een te beperkte benadering van het probleem. Lange tijd heerste het ICT-optimisme: automatisering was de oplossing voor elk probleem. Zoals wethouders vroeger grote winkelcentra wilden neerzetten in hun gemeente, zo was het tot voor kort sexy een heel groot ICT-project te lanceren. Dat is door de commissie Elias, ervaring en kostenoverschrijding niet langer zo. Net als bij gebouwen blijkt hergebruik beter, en kiezen we voor kleiner en wendbaarder.

De overheid moet absoluut haar kennis en deskundigheid vergroten. Zij heeft meer rollen dan ICT inkopen en data verzamelen, zij moet ook de digitale economie van Nederland aanjagen. We hebben een snelle infrastructuur, een fijnmazig netwerk, we trekken datacentra aan en zijn goed in hosting, maar zetten we dat al in voor – bijvoorbeeld – onderzoeksprogramma’s? Kijken we echt naar kansen en bedreigingen? Naar de ethiek? Daarin lijken we achterover te leunen.

We hebben een overheid nodig die ook digitaal denkt. Persoonlijk heb ik geen achtergrond in ICT, maar als kamerlid ben ik me in het onderwerp gaan verdiepen en ik snap de impact die het kan hebben. Daar hoef ik de achterliggende techniek niet voor te kennen. Fake news, Russische hackers, de Amerikaanse verkiezingen, ransomware, het sleepnet, er is genoeg gebeurd. Ziekenhuizen dicht en de haven plat door WannaCry: het moet nu iedereen duidelijk zijn dat ICT ons dagelijks leven raakt.”

“Koersvast en wendbaar zijn”

Jan Middendorp, VVD (1975)
In de Tweede Kamer sinds: maart 2017
Portefeuille: Spoorwegen, OV, Rijksdienst, Overheid en ICT en de Wet Normering Topinkomens (WNT)

“In mijn vijftien jaar in het bedrijfsleven ben ik ICT uitgebreid tegengekomen. In 2007 werkte ik in Mumbai voor een bedrijfsonderdeel van een bank dat veel met ICT-systemen te maken had. Daar heb ik gezien wat ICT kan opleveren en hoe complex het is. Uit die periode heb ik de overtuiging meegenomen dat in de huidige tijd alles ICT is. Daarom ben ik blij dat ik voor de VVD woordvoerder Overheid en ICT ben. Mijn persoonlijke ambitie voor ICT ligt onder andere op het gebied van veiligheid; ik kan me voorstellen dat mensen zich zorgen maken over internetbankieren en of hun gegevens wel veilig zijn bij de overheid.

Hoe goed zijn we als Nederland in ICT en hoe gaat de overheid faciliteren dat we er beter in worden? Hacken en veiligheid maken het onderwerp heel belangrijk. Als we Nederland veiliger en welvarender willen maken, zal de overheid het huidige vernieuwingstempo in ICT moeten bijhouden. Dat kan alleen wanneer ze goeie mensen aantrekt en leert van het bedrijfsleven dat ze zich moet richten op uitvoering en resultaat. Niet vastlopen in stakeholders en criteria, maar doen. En iedere maand even kijken hoe het gaat, en bijstellen indien nodig.

De overheid moet koersvast zijn en toch wendbaar. Ik hoop daar met mijn ervaring in het bedrijfsleven aan te kunnen bijdragen. We hebben de basisregistratie personen voorbij zien komen. Daar is heel veel misgegaan. We moeten voorkomen dat we met andere grote ICT-projecten ook zo eindigen. BIT heeft bij BRP een hele goede rol gespeeld. Transparant werken en kritisch kijken, dat hebben we nodig.”

“We hebben de ICT lang genoeg uitbesteed”

Lammert van Raan, Partij voor de Dieren (1962)
In de Tweede Kamer sinds: maart 2017 Portefeuille: Infrastructuur, Financiën, Onderwijs, Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

“Geen slecht woord over de ambtenaren die zich te pletter werken bij de Belastingdienst, maar lieve hemel, de ICT daar moet toch een keer gaan werken? Het blijft maar geld en mensen kosten. Ik onderschrijf de bevindingen van de commissie Elias, maar ik zie ook voor me dat een Tweede Kamer allemaal – op zich legitieme – eisen heeft, en dat aan de andere kant van de tafel een leverancier zit die zegt: ‘Maar natuurlijk kunnen wij dat!’ En dan blijkt later dat het een scope-uitbreiding is, of meerwerk, of hoe ze dat ook maar noemen. Dit is tegen te gaan als je de eigen ICT-organisatie uitrust met kundige mensen. Maar als overheid hebben we heel veel kennis uitbesteed, en nu zijn we afhankelijk van externe partijen.

Ik heb zelf vijftien jaar rondgelopen bij een telecombedrijf, in de begintijd van internet. Ik ken die wereld wel een beetje. Toen een kleine vier jaar in het onderwijs. Daar zag ik hoe scholen complete softwarepakketen aanschaften en daar vervolgens normale educatieve zaken niet in kunnen regelen zonder dat er dertig specialisten aan hebben gesleuteld. De demonstraties en voorwaarden moeten geweldig zijn geweest, maar de gebruiker kan weinig met de software.

Leer onzin en gebakken lucht herkennen!
Als het primaire proces afhangt van een ICT– systeem, dan moet je dat niet uitbesteden. Dat hebben we als overheid nu lang genoeg geprobeerd en dat is voor ICT niet handig gebleken.”

“Stel eisen aan veiligheid”

Maarten Hijink, SP (1983)
In de Tweede Kamer sinds: maart 2017
Portefeuille: Economische Zaken, industriepolitiek, MKB, ICT en handelsverdragen.

“Als jongen schroefde ik computers open om ze weer in elkaar te zetten. Ik begrijp de basis van ICT en ben er altijd nieuwsgierig naar geweest. De belangrijkste elementen nu vind ik security en privacy. Ik denk bijvoorbeeld niet dat de overheid moet kunnen hacken, dan houd je de kwetsbaarheden in stand. Het virus WannaCry is mede mogelijk gemaakt door de NSA: hun hacktechnieken zijn erdoor op straat beland. Wil je die gaten helpen repareren of wil je een achterdeur in stand houden zodat je naar binnen kunt wanneer jij dat nodig vindt?

En dan hebben we het internet-der-dingen. Laatst kwam in het nieuws dat zonnepanelen op afstand waren uitgeschakeld. Dat lijkt een klein voorval, maar wat hangt er nog meer aan internet? Lampen, koelkasten, auto’s, privébestanden van mensen. Fabrikanten hebben geen plicht hun apparatuur te beschermen, consumenten boeit het niet, of hebben geen idee. We moeten de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid rondom het internet-der-dingen aanscherpen en bij de fabrikant leggen. Ze zouden beveiliging makkelijker moeten maken voor gebruikers, bijvoorbeeld. We moeten eisen gaan stellen aan veiligheid, zoals we dat ook voor auto’s doen.

Wat de overheid en ICT betreft, zij heeft de noodzakelijke kennis niet meer in huis en is daardoor afhankelijk gemaakt van softwareleveranciers. Het overzicht is weg, het proces is niet meer te controleren. Wanneer softwaresystemen en infrastructuur in open source worden ontwikkeld zou de burger makkelijker kunnen meekijken. Dat lijkt me een mooi experiment om een keer uit te voeren. Dat men kan zien wat er gebouwd wordt, en voor hoeveel geld. Minder afhankelijkheid en lagere kosten, dat lijkt me een mooi streven.”