Iedereen aan het innovatielab

De meeste innovatielabs ontstaan doordat iemand ervan overtuigd is dat veel kennis in de maatschappij onderbenut blijft. Dat kan doordat de kennis buiten de eigen organisatie groter wordt geacht dan daarbinnen. Eng is als politiek meer burger- of overheidsparticipatie vraagt. En de derde aanleiding is als een ondernemende ambtenaar wil voorkomen dat het wiel steeds opnieuw wordt uitgevonden.

Kennis vergroten als aanleiding

Het is niet verrassend dat de eerste labs ontstaan zijn in de informatietechnologie. De bekendste innovatieve bedrijven zitten immers in deze sector. Binnen de overheid is het beschikbaar stellen van open data vaak het startpunt voor een lab. De bekendste zijn hierbij de projecten waarbij apps gemaakt worden aan de hand van (open) data; Apps voor Amsterdam en Apps for Ghent zijn voorbeelden. Zo ontstonden apps die de vuilophaalroutes toegankelijk maken, parkeerplaatsen en openbare toiletten in kaart brengen, toeristische informatie verstrekken en vele anderen. In principe mag iedereen meedoen. Toch zie je vooral bedrijven deelnemen; burgers beschikken vaak niet over de benodigde capaciteiten. In dezelfde hoek zitten de hackathons. Hierbij vraagt een overheid individuen of bedrijven om fouten in een systeem of in het beleid op te sporen. Zo organiseerde ICTU een hackaton voor het bestrijden van identiteitsfraude.

Politiek-bestuurlijke aanleiding

De betrokkenheid van de maatschappij wordt groter zodra het een politiek-bestuurlijke opdracht wordt, zoals bijvoorbeeld in het geval van Eindhoven. Daar heeft de coalitie besloten Eindhoven als ‘levend laboratorium’ te gebruiken. Het college wil een stad waarin letterlijk en figuurlijk innovatie de ruimte krijgt.
Op basis daarvan zijn al tal van Living Labs opgezet in de Eindhoven. Ieder lab heeft een eigen thema. Binnen dit thema denken inwoners mee over de projecten waar de gemeente mee bezig is. De gemeente Eindhoven selecteert de (studie-)projecten in een vroeg stadium en presenteert ze meteen aan inwoners. Eindhoven haalt zo veel waardevolle kennis op. De gemeente maakt gebruik van kennis van de ‘crowd’ om prototypes te testen. Bovendien verwacht de gemeente dat de aansluiting tussen gemeente en inwoners verbetert. Planvorming wordt in de living labs toegankelijker en interactiever. De expertise van stakeholders wordt optimaal gebruikt bij planvorming. Bijkomend voordeel is dat een inwoner zelf kiest op welke onderwerpen hij/zij aanhaakt. Dit in tegenstelling tot klassieke burgerpanels, waarbij inwoners de rol van een soort van schaduwraad op zich nemen.

Cultuurverandering als aanleiding

Een cultuur waarbij ambtenaren ‘van binnen naar buiten denken’ is een aantal jaren een wens van leidinggevenden bij overheidsorganisaties. Voor een aantal innovatielabs ligt de aanleiding dan ook in deze behoefte: een innovatielab biedt de kans om in een pilotvorm te werken aan innovatie binnen de overheid. Door een apart lab neer te zetten, hoeft niet meteen de gehele organisatie op de schop. Voorbeelden zijn Xplorelab van de provincie Zuid-Holland, Pilotstarter van de VNG, De Digitale Steden Agenda, maar ook verschillende organisaties die ambtenaren begeleiden bij deze verandering, zoals Het Ambtenarenlab en NLInnovators.

Wat is het resultaat?

Natuurlijk worden er veel succesvolle producten en diensten opgeleverd. Maar het lijkt erop dat de successen nog vooral geboekt worden in de apps- en hackathon-hoek. Voor de labs die de aanleiding hebben in de politiek-bestuurlijke of cultuurveranderingshoek lijkt het nog te vroeg om een duidelijk resultaat te melden. Toch zijn ook hier wel degelijk resultaten te noemen. Coördinator van het living lab Inwonersplein Johan van Erp is hierover duidelijk: “Begin dit jaar is een proeftraject geweest met enkele studentenprojecten over privacybewustzijn op het internet. Een leuk project, omdat de studenten konden kijken of hun website naar behoren werkte. Tegelijkertijd was het voor inwoners direct een bewustwordingsproces over hoe ze beter konden omgaan met privacy. Het project liet goed zien dat het aan twee kanten een meerwaarde kan hebben.” En het living lab Inwonersplein is nog niet eens officieel begonnen. Het resultaat van zo’n lab kan best zijn dat iets niet werkt. Doordat dit al vroeg in het traject blijkt, worden weinig kosten gemaakt.

Hoe begin je?

Een vast plan van aanpak lijkt er niet echt te zijn, tenzij het om het werken met open data gaat: data beschikbaar stellen en een wedstrijd uitschrijven. De andere projecten gaan veel geleidelijker, maar wel volgens een vast patroon. Eerst selecteert een coördinator een thema/vraagstuk. Op bijeenkomsten wordt met stakeholders gezocht naar een juiste aanpak en het resultaat. Zo ontstaan steeds verschillende opzetten per lab, maar wel plannen die snel uitvoerbaar zijn én draagvlak hebben bij de belangrijkste stakeholders. Een succesvol innovatielab begint dus eigenlijk met een coördinator die de vaardigheid heeft om stakeholders mee te nemen in deze ontwikkeling.

Inspirerende websites

• www.zuid-holland.nl/overons/xplorelab/
• appsforghent.be/
• www.openlivinglabs.eu/livinglab/eindhoven-living-lab
• hetambtenarenlab.nl/
• www.nlinnovators.nl/?nli_innovations=rijksinnovatielab
• www.ictu.nl/evenementen/hackathon-aanpak-fraude
• depilotstarter.vng.nl/