Iedereen heeft haast met de NDS

De timing van de val van het Kabinet-Schoof was ongelukkig voor de Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Bestuurlijk betrokkenen vrezen vertraging en roepen op tot doorpakken.

Luttele dagen voordat de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) op vrijdag 6 juni 2025 zou worden voorgelegd aan de ministerraad, komt er door toedoen van PVV-leider Geert Wilders een einde aan het kabinet-Schoof. Voorzitter van de NDS-raad en directeur-bestuurder van VNG Realisatie Nathan Ducastel is er echt wel even ziek van, figuurlijk gesproken dan. Zijn eerste gedachte: als dit maar niet tot vertraging leidt. ‘Voordat je de digitale basis op orde hebt, ben je wel een paar jaar verder’, zegt hij. ‘Het is niet iets van vandaag op morgen, maar we moeten wel vandaag beginnen.’

Vaart erin houden

Een beroerdere timing had ook Szabó zelf zich vermoedelijk niet kunnen voorstellen. Als PVV-bewindspersoon trad hij meteen – tegen zijn zin – uit het kabinet. De feestelijke presentatie van de NDS, de kroon op elf maanden overleg tussen alle overheidslagen, werd geannuleerd.

Wat nu? Blijft de motor draaien of komt de intensieve interbestuurlijke samenwerking van de afgelopen maanden piepend en knarsend tot stilstand? Niet als het aan de diverse overheidslagen ligt. In een brief aan minister Uitermark van Binnenlandse Zaken, die tijdelijk de taken van Szabó overneemt, pleiten ze ervoor om de NDS zo snel mogelijk te lanceren. De brief is ondertekend door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO), de Unie van Waterschappen en het Netwerk van Publieke Dienstverleners (NPD). Peter Snijders, voorzitter van de Commissie Informatiesamenleving van de VNG, zegt: ‘De vaart die in dit onderwerp zat, dreigt eruit te gaan. Onze gezamenlijke oproep is om dat vooral niet te laten gebeuren.’

Als Peter Snijders, voorzitter van de Commissie Informatiesamenleving van de VNG Bestuur de koepelorganisaties spreekt, is nog niet bekend of de NDS controversieel wordt verklaard, maar het ligt niet in de lijn der verwachting. ‘We zijn bereid om samen de benodigde inzet te plegen’, zegt Saskia Boelema, Gedeputeerde van de Provincie Noord-Brabant en bestuurslid van het IPO.

Eensgezindheid

De eensgezindheid blijft niet onopgemerkt. Zo schrijft Eva Heijblom, directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie, op LinkedIn: ‘We bezien de komende weken samen met betrokkenen hoe we vervolg geven aan de inhoud en prioriteiten die in dit breed gedragen traject zijn samengebracht. (…) Ik ben ervan overtuigd dat deze energie en inzet in de toekomst een plek gaat krijgen.’
Ook de IT-branche pleit voor het zo snel mogelijk lanceren van de NDS. Je zou het als het een compliment aan Szabó kunnen zien dat de toewijding aan ‘één digitaal Huis van Thorbecke’ zo groot is. Ten slotte is hij degene die als eerste de analogie opwierp. De intensieve samenwerking die onder zijn leiding tot stand kwam, wordt zeer gewaardeerd.

Vincent Lokin, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: ‘Szabó was het boegbeeld van deze operatie en behalve verantwoordelijk staatssecretaris ook een gedreven vakman. Dat was voor ons plezierig, want hij heeft de lead genomen op een manier die ons vooruit heeft geholpen.’ Maar de NDS hangt niet af van de persoon, voegt hij eraan toe. ‘We hebben allemaal belang bij deze onderwerpen en we hebben allemaal belang bij gezamenlijkheid.’

We lopen achter

Aan de inhoud van de strategie wordt wat de bestuurders betreft dan ook niet getornd, ook niet als de NDS straks onder een bewindspersoon van een andere partij valt. ‘Dit zijn de meest relevante onderwerpen, van welke partij of politieke kleur je ook bent,’ zegt Nathalie van Berkel, voorzitter van het Netwerk van Publieke Dienstverleners. ‘Voor gemeenten, provincies, waterschappen en publieke dienstverleners is het van cruciaal belang dat we hier grote stappen op zetten. We lopen achter. We hebben haast. Laten we vasthouden wat we nu met elkaar hebben bereikt en het momentum wat we met elkaar hebben weten te creëren verder uitbouwen.

 Apolitiek

De NDS is in de eerste plaats een visie op de digitale overheid. In tegenstelling tot de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van voormalig staatssecretaris voor digitalisering Van Huffelen (D66) gaat de strategie minder over de gevolgen van digitalisering voor de samenleving. Volgens Ducastel ligt daar een grote maatschappelijke opgave, maar die adresseert hij graag apart. ‘In de NDS hebben we het over de digitale basis, die randvoorwaardelijk is voor de overheid om goed te functioneren,’ zegt hij. ‘Daarnaast hebben we een ander gesprek te voeren over het sociaal contract tussen inwoners, ondernemers en overheid. Op welke manier willen we met elkaar omgaan? Ik ben zelf best geschrokken door de keuzes van sociale mediaplatforms om content niet meer of veel minder te reguleren. Daar hebben we echt met elkaar regulering op te vinden.’ Maar van de suggestie om de NDS onder een nieuw kabinet ‘open te breken’ wil hij niets weten. ‘Wat mij betreft ligt de focus nu op het er doorheen trekken van de NDS. Ook omdat de NDS in hoge mate apolitiek is. Volle kracht vooruit, want het land heeft het nodig.’

Draagvlak

De bestuurders werpen iedere associatie met Trump verre van zich. ‘Maar ik ben het wel eens dat we gewoon moeten beginnen en voortvarend te werk moeten gaan’, zegt Lokin. Boelema wijst erop dat dingen in een democratie weliswaar meer tijd in beslag nemen, maar vervolgens wel goed verankerd zijn. Van Berkel: ‘Volgens mij is dat draagvlak er. We hebben zorgvuldig met elkaar gekeken hoe we onze ambities werkelijkheid kunnen laten worden. Nu doorpakken, boter bij de vis, echt investeren en zorgen dat we zo snel mogelijk met elkaar van de kant kunnen.’

Harde afspraken

Het echt moeilijke deel, het maken van harde afspraken, moet nog beginnen. Szabó realiseerde zich dat terdege. ‘Dit waren de makkelijke maanden,’ zei hij tijdens het interview. Relevant voor de uitvoering, als de investeringsagenda eenmaal is geconcretiseerd, is of er straks een bewindspersoon met een stevig mandaat over digitalisering gaat. Naast de NDS speelt nog een aantal grote maatschappelijke vraagstukken die wachten op een krachtig antwoord. Wat als een grote cyberaanval grootschalige ontwrichting in Nederland teweegbrengt? Wie beschermt kinderen online? Wat te doen aan alle desinformatie die de samenleving overspoelt met als doel om verdeeldheid te creëren?

Minister voor digitalisering

Nederland heeft tweemaal een staatssecretaris voor digitalisering gehad, die zich in een dubbelrol moest wringen omdat ook koninkrijksrelaties tot het takenpakket behoorde. Cruciaal daarbij was dat een staatssecretaris geen onderdeel uitmaakt van de plek waar de besluiten worden genomen: de ministerraad. Is de tijd dan nu rijp voor een minister van digitalisering? Ja, zegt Ducastel. ‘Ik pleit er al jaren voor om het bij een vicepremier te beleggen, parallel met wat er in Europa gebeurt. ICT is niet alleen maar een productiemiddel, het is ook iets wat de samenleving in zeer belangrijke mate verandert. Een minister voor digitalisering moet allebei die kanten pakken.’ Ja, zeggen ook de bestuurders als uit één mond. ‘We hebben behoefte aan voortvarende coördinatie en leiderschap op dit onderwerp’, zegt Lokin. ‘Szabó heeft gedaan wat hij kon, gegeven zijn positie. Maar wij denken dat het ons erg kan helpen als er een minister komt met gezag die hierin een koers kiest.’