Illegaal verblijf gelegaliseerd: identiteit wijzigen in de BRP

“Het is niet in het voordeel van de IND om te vertellen of wij tien aangiften hebben lopen of honderd.”

In 2010 wees de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken (ACVZ), in een rapport met de titel ‘Het topje van de ijsberg?’, al op gebrekkige registratie en op een groot aantal knelpunten in de bestrijding van identiteitsfraude in de vreemdelingenketen. In 2016 signaleerde de Inspectie Veiligheid en Justitie ‘onvoldoende inzicht [,,,] in de identiteit en achtergrond van asielaanvragers’. Daardoor konden ‘essentiële vragen ten aanzien van de asielaanvraag niet worden beantwoord’. Maar nog altijd ontbreekt het aan betrouwbare cijfers, waardoor de effectiviteit van voorgestelde maatregelen zich niet laat beoordelen.

Een en ander blijkt uit onderzoek van iBestuur en het onderzoeksjournalistieke programma Reporter Radio naar identiteitsfraude en de bestrijding daarvan.

Ranov-pardonners

Identiteitswijziging wordt vooral aangevraagd door personen die in de jaren negentig asiel hebben aangevraagd en vanaf midden 2007 gebruik hebben gemaakt van een algemene pardonregeling. Het gaat om 27.000 zogenoemde ‘Ranov-pardonners’, naar de Regeling Afwikkeling Nalatenschap Oude Vreemdelingenwet. Zij kregen een tijdelijke verblijfsvergunning en werden ingeschreven in het bevolkingsregister, toen nog de GBA. Dat laatste gebeurde bij afwezigheid van papieren op grond van een ‘verklaring onder ede’.

Na vijf jaar, dus vanaf medio 2012, werd de tijdelijke verblijfsvergunning omgezet in een definitieve en sindsdien melden zich mensen bij gemeentelijke afdelingen Burgerzaken om hun gegevens te laten aanpassen. Dat doen ze om de Aow dichterbij te brengen (sommigen deden zich voor als meer dan tien jaar jonger) of om zich te laten naturaliseren, waarvoor authentieke documenten nodig zijn die ze alsnog in het thuisland weten te regelen.

Een jongere leeftijd opgeven was een veel gebruikte methode om het land binnen te komen. Chinezen, die hier na 1989 een beter leven zochten en met circa 2000 in de Ranov-populatie vertegenwoordigd zijn, kregen dat advies van ‘slangenkoppen’, Chinese mensensmokkelaars. Zij konden als alleenstaande minderjarige asielzoeker (AMA) niet worden teruggestuurd.

Echte leeftijd

Johan van den Broek, die een bureau heeft dat gemeenten bijstaat met de juridische afwikkeling van identiteitswijzigingsprocedures: “Dan verklaarden ze dat ze vijftien jaar waren, maar het is voorgekomen dat iemand toen in werkelijkheid 28 was. Als ze hun echte leeftijd hadden genoemd, waren ze teruggestuurd, want China is geen asielland.” Volgens Van den Broek heeft nog altijd ‘praktisch iedere gemeente wijzigingsverzoeken op zijn bordje liggen’. Hij weet van gemeenten die ‘op dit ogenblik vier, vijf, zes verzoeken in behandeling’ hebben.

De Amsterdamse advocaat Adam Diels, die vloeiend Mandarijn spreekt, staat Chinezen bij. “Ik heb er vanaf 2012 zeshonderd gehad, maar er zijn er veel meer. Er zijn ook collega-advocaten bezig deze wijzigingen door te voeren.”

Op ons verzoek heeft Diels de zaken van de laatste vier jaar op een rij gezet. Dat waren er 250, waarvan er momenteel 37 nog in procedure zijn. Van de 213 afgeronde zaken werd het verzoek tot identiteitswijziging in 172 gevallen door de gemeente meteen toegewezen, in 11 gevallen na indiening van een zienswijze en in 19 gevallen na een bezwaarprocedure. In de 11 resterende zaken zijn enkele betrokkenen na een afwijzing gestopt en de overige in beroep (rechtbank) en soms hoger beroep gegaan (Raad van State), wat soms alsnog een toewijzing opleverde. Uiteindelijk resulteerden slechts 4 zaken volgens Diels in een definitieve afwijzing.

Verjaard

Volgens Diels en Van den Broek kan justitie de plegers van identiteitsfraude meestal niet vervolgen omdat de feiten dateren van twintig jaar terug en verjaard zijn. De IND zou wel de verblijfsvergunning kunnen intrekken, maar dat gebeurt amper vanwege diezelfde periode. Diels: “Als iemand hier twintig jaar woont, een leven heeft opgebouwd, kinderen heeft gekregen, hier werkt en belasting heeft betaald, dan zegt ook de IND dat een grondslag om de vergunning in te trekken niet meer aanwezig is.”

Kwantitatieve gegevens over het fenomeen zijn nauwelijks voorhanden. De Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken kent een ‘Stappenplan Identiteitswijziging in de BRP’ met als onderdeel van stap 5: “Deel zowel een positief als een negatief besluit mee aan de IND.” Ook de ‘IND-Werkinstructie nr. 2012/5’ over de Ranov spreekt van terugmelding vanuit de lokale overheid.

Rotterdam en Den Haag lieten weten dat hun systeem niet was toegerust om gegevens over identiteitswijzigingen te registreren.

We vroegen de vier grote steden ernaar, waarvan Utrecht ook na een herhaald verzoek niet reageerde. In Amsterdam werden in 2017 14 aanvragen gedaan, vorig jaar 16 en dit jaar tot nu toe 10. Rotterdam en Den Haag lieten weten dat hun systeem niet was toegerust om gegevens over identiteitswijzigingen te registreren. Nadat genoemd stappenplan onder de aandacht was gebracht, bleef het bij beide gemeenten verder stil.

Bij de IND verklaart een medewerker van het Handhavingsinformatieknooppunt dat de dienst bij elk geconstateerd geval van fraude aangifte doet. Gevraagd naar aantallen zegt hij echter: “Het is niet in het voordeel van de IND om te vertellen of wij tien aangiften hebben lopen of honderd.” Een ook aanwezige ‘adviseur mediastrategie’ noemt het ‘bedrijfsgevoelige informatie’. Erop gewezen dat het ACVZ-rapport, naast het signaleren van gebrekkige registratie, negen jaar geleden toch tevens een aantal cijfers bevatte, meldt de adviseur in tweede instantie: “De gevraagde cijfers kunnen niet worden geleverd, omdat deze niet in de geautomatiseerde systemen worden bijgehouden.”

Jasper van Dijk, Tweede Kamerlid voor de SP, toont zich er verbaasd over dat de IND geheimzinnig doet over identiteitsfraude. Woensdag behandelt de Kamer de begroting voor Justitie en Veiligheid. Van Dijk verlangt van staatssecretaris Ankie Broekers-Knol opheldering. “Dit zijn cijfers die openbaar moeten zijn.”