In de Werkagenda Digitalisering die het kabinet 4 november presenteerde, ligt de focus op het borgen van publieke waarden, zoals privacy, toegankelijkheid en transparantie. De staatssecretaris erkent dat er nog veel moet gebeuren voordat de ict-systemen van de overheid de ambities kunnen waarmaken. 'We hebben in alle opzichten een inhaalslag te maken.'
Staatssecretaris Alexandra van Huffelen wil komen tot ‘een digitale overheid die waardengedreven en open werkt voor iedereen. | Beeld: Rijksoverheid
Big Tech moet beter
De Werkagenda Digitalisering concretiseert het voornemen van het kabinet uit het coalitieakkoord om zich samen met medeoverheden en Europese partners in te zetten voor het borgen van publieke waarden in het digitale domein. Zo worden de platforms en diensten van grote techbedrijven de komende tijd kritisch tegen het licht gehouden. Voldoen ze aan de Europese Digital Services Act (DSA) en aan de eisen die de Nederlandse overheid stelt? ‘Als een platform niet voldoet aan onze voorwaarden, zullen we ze daarop aanspreken,’ zegt staatssecretaris Alexandra van Huffelen van D66 tegen iBestuur. ‘In eerste instantie geven we ze de gelegenheid om zich te verbeteren. Maar als dat niet gebeurt, moeten we er ook afscheid van nemen.’
Dat is alleen mogelijk als er reeële alternatieven zijn. Daarom zet Europa in op het ontwikkelen van alternatieven voor communicatie, sociale media en clouddiensten. Het kabinet wil stimuleren dat publieke instellingen van deze alternatieven gebruik gaan maken, maar gaat nog niet zo ver dat het Facebook of Twitter nu al de deur wijst. Van Huffelen zegt: ‘Ik heb liever dat ze zich verbeteren, omdat het effect daarvan breder is en ook gebruikers thuis raakt.’
De overheid wil burgers meer inzicht geven in waarom en hoe beslissingen worden genomen.
Waardengedreven en open overheid
Niet alleen de diensten van derden, maar ook het eigen handelen ligt onder een vergrootglas. De ambitie in de werkagenda is om te komen tot ‘een digitale overheid die waardengedreven en open werkt voor iedereen’. De echo van het Toeslagenschandaal klinkt door in de plannen. Zo komt er een algoritmeregister en een keurmerk voor algoritmes en moet elke burger zijn eigen gegevens bij de overheid kunnen inzien, ophalen en waar nodig laten corrigeren. De overheid wil burgers meer inzicht geven in waarom en hoe beslissingen worden genomen. Van Huffelen: ‘Om onszelf als overheidsorganisatie te verbeteren, moeten we voorwaarden stellen over wanneer we iets in de cloud zetten, wanneer we algoritmes kunnen gebruiken, en we moeten transparant zijn over wat we doen. We hebben in alle opzichten een inhaalslag te maken.’
Ook kan de dienstverlening van de overheid volgens de staatssecretaris veel proactiever. Als voorbeeld noemt ze dat iemand die 18 wordt en een bepaald inkomensniveau heeft, automatisch het advies krijgt om zorgtoeslag aan te vragen. Daarnaast wil Van Huffelen dat er haast wordt gemaakt met het ID-wallet: een eerste proefversie van een publieke open source wallet moet in 2023 werkend zijn.
Tekort aan specialisten
Grote ambities, maar de realiteit is ook dat overheidsorganisaties kampen met legacy-problematiek en personeelstekorten. Van Huffelen is zich ervan bewust dat de huidige inrichting van de informatiehuishouding ontoereikend is en dat veel belangrijke processen draaien op verouderde systemen. Voor beide problemen zijn specialisten nodig, terwijl de overheid kampt met een groot tekort aan ict’ers.
Overheidsorganisaties kampen met legacy-problematiek en personeelstekorten.
Zijn de ambities dan haalbaar? ‘Daar ga ik wel voor.’ Ze erkent dat de krapte op de arbeidsmarkt daarbij nogal een uitdaging betekent. ‘Ik merk wel dat ict’ers graag voor de publieke zaak werken, niet in de laatste plaats omdat we spannende dingen maken, zoals de ID-wallet. Maar we zullen echt ons best moeten doen om genoeg mensen te krijgen om onze ambities waar te maken. Dat verdient Nederland en dat verwacht de Tweede Kamer wel. Nu zitten we met veel ict die veranderingen niet kan bijbenen, en wetten die niet kunnen worden uitgevoerd omdat het niet inpasbaar is. Dat wil je ook niet.’
Digitale vaardigheden
Daarnaast zet het kabinet in op het verbeteren van de digitale vaardigheden van alle overheidsmedewerkers. ‘We willen dat mensen die bij de overheid werken, ook bij provincies en gemeenten, goed worden opgeleid op het gebied van digitalisering,’ zegt Van Huffelen. ‘Daardoor sta je steviger in je schoenen en begrijp je beter hoe je beleid kunt realiseren in de digitale context.’
Concreet is er een programma in het leven geroepen voor topambtenaren om het kennisniveau op het gebied van digitalisering op te krikken. Ook ambtenaren van het Rijk, provincies en gemeenten kunnen ict-opleidingen volgen bij de Rijksacademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid (RADIO). ‘Of je nou een bierbrouwerij runt of bij het ministerie van BZK werkt, je kunt niet zonder kennis van wat er in het digitale domein allemaal gebeurt. Het is onze dure plicht dat mensen snel gaan beseffen dat technologieën een grote impact op ons leven hebben.’
