Binnenkort organiseren Binnenlands Bestuur en iBestuur het congres ICT en Overheid 2021. Het thema is hoe IT de overheid kan helpen bij het aangaan van maatschappelijke opgaven. Ik mag er iets zeggen over de rol die bestuurders hierin hebben. Een onderwerp dat mij na aan het hart ligt, want die rol is cruciaal. Als bestuurder moet je niet alleen verstand hebben van informatietechnologie, maar ook weten wat die technologie met de samenleving doet.
Als bestuurder moet je niet alleen verstand hebben van informatietechnologie, maar ook weten wat die technologie met de samenleving doet.
De afgelopen jaren zag ik binnen de overheid een ontwikkeling in 3 fases in de toepassing van informatietechnologie. Fase 1 was de fase waarin de klassieke overheidsadministratie werd omgezet van analoog naar digitaal. Fase 2 was de fase waarin de dienstverleningsprocessen aan inwoners digitaal werden ondersteund. Nu zitten we in fase 3, waarin we verkennen of we al die data en infrastructuur die we hebben opgebouwd ook kunnen gebruiken voor andere opgaven dan dienstverlening. De focus komt meer te liggen op mens en samenleving. We gaan van intern, de basis op orde en het verbeteren van onze eigen bedrijfsvoering en dienstverlening, naar extern: waar we het als overheid uiteindelijk voor doen. Dat is het aangaan van maatschappelijke opgaven, waarbij informatietechnologie ons ondersteunt.
Bestuurders weten dat voor het realiseren van ambities een aantal middelen essentieel zijn, zoals mensen met de juiste vaardigheden en voldoende budget. Informatietechnologie hoort daarbij: het is één van de cruciale middelen. Het wordt vaak gezien als iets dat je kunt kopen, maar dat is een onderschatting van de complexiteit van informatietechnologie. Om goede afwegingen en keuzes te maken, zul je je bewust moeten zijn van je informatielandschap en heb je kennis nodig van de mogelijkheden en de grenzen van je informatievoorziening.
Als gemeenten en de VNG hebben we vastgesteld dat het huidige informatielandschap van gemeenten inflexibel is en dat is een probleem als het ons belemmert in wat we willen. Bijvoorbeeld omdat de data in de systemen niet van ons zijn en we ze niet kunnen gebruiken voor verschillende toepassingen. Daarom zetten we in op Common Ground. Dat is een visie op een informatievoorziening die gemeenten de flexibiliteit biedt die zij nodig hebben bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. En die regie op gegevens mogelijk maakt. Gemeenten en veel marktpartijen hebben deze visie inmiddels onderschreven en bouwen samen aan het realiseren ervan. Dat betekent voor gemeenten dat zij soms anders moeten inkopen dan ze gewend zijn. Dat ze niet voor de laagste prijs gaan, maar dat ze kennis van ICT meenemen in het inkooptraject. Dit gaat ook bestuurders aan: zij maken de afwegingen over de middelen die worden aangeschaft en gebruikt.
Informatietechnologie maakt veel mogelijk, maar niet alles is wenselijk. Dat is een ander aspect van informatietechnologie dat bestuurders aangaat. Bestuurders hebben de verantwoordelijkheid om de afweging te maken wat wel en niet toelaatbaar is vanuit maatschappelijk en rechtstatelijk perspectief. Een voorbeeld: niet alle data die je kunt uitwisselen, wil of mag je uitwisselen. Hoe je informatietechnologie wilt inzetten, binnen de grenzen van de wet, is een gesprek dat je als gemeentelijk bestuurder moet voeren met je raad.
Er is nog een derde perspectief dat bestuurders raakt en dat ik graag aanstip: de invloed van informatietechnologie op de samenleving. De communicatie met inwoners is ingrijpend veranderd. Waar je voorheen mensen via de klassieke media kon bereiken, is er nu een heel ander landschap ontstaan. Eén waarin sociale media de beeldvorming bepalen en waarin polarisatie wordt versterkt. Daar moeten bestuurders zich druk om maken, want het risico bestaat dat de overheid het contact met delen van de samenleving verliest. Met allerlei nadelige gevolgen, zoals maatschappelijke onrust. Daar tegenover staat dat als de overheid de toepassing van deze technologie goed begrijpt, deze kan helpen om de verbinding met de samenleving juist te versterken.
Je moet als bestuurder dus niet alleen goed zijn aangehaakt bij de interne informatievoorziening en de beslissingen die daarover worden genomen, maar ook begrijpen in welke mate digitalisering de samenleving verandert. Niet alleen verstand hebben van technologie, maar ook wat die technologie met ons doet. Dat geeft stof tot nadenken en voldoende materiaal voor een mooie discussie op het congres ICT en Overheid 2021.
Nathan Ducastel is beleidsdirecteur Informatiesamenleving bij de VNG en directeur van VNG Realisatie
