Keynote CIO Rijk Lourens Visser: ‘Meer proeftuinen en innovatief aanbesteden’
Lourens Visser, de CIO Rijk, geeft tijdens GovTechDay 2023 een kijkje in de IT-keuken van het Rijksdomein en schetst de ingewikkelde relatie tussen de overheid en marktpartijen. Hij doet een pleidooi voor hechtere samenwerking met de markt en innovatief aanbesteden.
De overheid kan volgens Visser veel van de markt leren. Hoe het bedrijfsleven de klant centraal weet te stellen, bijvoorbeeld. De overheid wil de burger graag centraal stellen, maar in de praktijk staat de wet vaak centraal en dat is toch iets anders. Bijna vier jaar geleden trad Visser aan als CIO van het Rijk, de primus inter pares van de CIO’s van de twaalf departementen en zes grote uitvoeringsinstellingen als UWV, Belastingdienst, Politie en Rijkswaterstaat. Hij vertelt dat zijn voorganger niet met de markt mócht praten om beïnvloeding te voorkomen. Visser zelf komt graag met de markt in contact, bijvoorbeeld via de CIO Café-sessies waarin thematisch de dialoog wordt aangegaan.
Relatie overheid en markt is ingewikkeld
Het Rijk heeft een ingewikkelde relatie met de markt, zegt Visser tegen het publiek in het Auditorium van de TU Delft. Enerzijds is er strategisch overleg met grote technologiebedrijven als SAP, Oracle, IBM en Microsoft. Tegelijkertijd moet er met dezelfde partijen keihard onderhandeld worden over een nieuwe aanbesteding. “Misschien wil je ook innovatieve experimenten opzetten om bijvoorbeeld met Blockchain aan de slag te gaan. Dat moet allemaal kunnen en ook worden gedaan, maar het is lastig.” Daar komt bij dat het governance-stelsel van het Rijk buitengewoon complex is. Dat maakt het volgens hem ingewikkeld om innovatie van de grond te krijgen.
De CIO’s van het Rijk hebben met dezelfde problematiek te maken als de CIO’s van marktpartijen, banken en ziekenhuizen, stelt Visser. “We moeten proberen van elkaar te leren en daarvoor zijn we hier vandaag ook. Het helpt als je je kwetsbaar op durft te stellen. Door te zeggen: ‘Ik weet het niet precies’. Pas dan kun je van elkaar leren.” Alles hoeft ook niet in een contract dichtgetimmerd, zegt hij. “Contracten zijn gestold wantrouwen. Het zegt niets over hoe je daarna succesvol met elkaar gaat samenwerken. Het succes van een project wordt vaak bepaald door de manier waarop je met elkaar omgaat.”
Mislukte proeftuin is ook geslaagd
“Ik ben een groot fan van innovatie, maar belastinggeld moet nu eenmaal verantwoord worden uitgegeven. Als een proeftuin wordt ingericht die een miljoen euro gaat kosten, dan is het vooraf haast een voorwaarde dat die slaagt. Dat is kansloos. We moeten specifiek geld willen investeren in innovatie, ook zonder dat we precies weten wat eruit komt. Daar kun je veel van leren. Vervolgens kun je een betere business case maken, wordt het resultaat beter voorspelbaar en de uitvoerbaarheid van het uiteindelijke project wordt ook beter. Ik zeg: ook als een proeftuin mislukt, is die geslaagd.”
Innovatief aanbesteden
Als de proeftuin slaagt en er een project moet komen, doemt de volgende bottleneck op met de aanbestedingsregels, vervolgt Visser, die de wens uitspreekt dat daar een oplossing voor komt. “Dan moet er open aanbesteed worden, inclusief alle resultaten van die proeftuin, om te voorkomen dat de ene marktpartij een betere uitgangspositie heeft dan de andere. Maar die openheid verhoudt zich slecht met het beschermde innovatieve karakter van de toegepaste technologie. We zijn aan het onderzoeken hoe we ‘innovatief aanbesteden’ mogelijk kunnen maken. Dat is complex, want voor je het weet heb je het gejuridificeerd. Ik pleit er heel erg voor juist budget te spenderen aan innovaties, binnen elke overheidsorganisatie. Bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) hebben we dat ook gedaan. Daar waren ideeën genoeg.”
Uitnodiging voor CIO café
Vanuit de zaal wordt de vraag gesteld wat Visser zou aanraden als eerste stap voor een marktpartij die een innovatief plan heeft en wil samenwerken met de overheid? Het antwoord van Visser is: “Maak het bekend. Ga bijvoorbeeld naar een CIO Café en doe je verhaal. We werken aan de bekendheid van die sessies. Wat ik ook zou willen, is dat de voorstellen niet alleen langs de IT-as lopen, maar ook via de beleids-as. Een directeur generaal (DG) die een wet moet uitvoeren of beleid aan het maken is, wil vooraf weten wat de IT-implicaties zijn. Die beleids-DG’s en directeuren zijn vaak voor marktpartijen onbekend en ze vinden de markt vaak ook eng. Een platform als het CIO Café is één van de manieren om dat te doen. Daar moeten we binnen de overheid niet bang voor zijn.”
govtechday 2023
GovTech zijn maatschappelijk-technische oplossingen voor de customer journey van burgers en bedrijven bij de overheid. Op 9 juni 2023 organiseerde iBestuur de eerste GovTechDay bij de TU Delft, met het doel de spelers vanuit de markt, de overheid en de wetenschap bij elkaar te brengen en zo innovatie te stimuleren.
Lees meer op de projectpagina GovTechDay – iBestuur
Mooi pleidooi, Lourens en helemaal eens. Als overheid zou het mooi zijn wanneer we een x-percentage van onze begroting als ‘vrij te besteden innovatiegelden’ kunnen inzetten met versoepelde aanbestedingsregels voor pilots, MPV’s en samenwerkingen. En inderdaad met open communicatie over resultaten tbv opschalen, kennisdeling en de uiteindelijke aanbesteding voor langere termijn. Ik denk (en werk) graag mee!