Keynote: Op weg naar besturen 2.0

Marcel Thaens, Chief Information Officer bij de provincie Noord-Brabant en voormalig hoogleraar ICT en Strategische Innovatie in de Publieke Sector aan de Erasmus Universiteit Rotterdam over beleid en bestuur in de (nabije) toekomst

Thaens is een van de trekkers van de Interprovinciale Digitale Agenda (IDA) waarin alle provincies samen aan hun digitale transformatie werken. Ook is hij de drijvende kracht achter de IDA-programmalijn Data. De IDA is het eerste begin om stappen te zetten richting ‘Besturen 2.0’. Beleid en bestuur zullen in toenemende mate afhankelijk worden van het gebruik van data, zegt Thaens. Dat maakt digitalisering tot hèt bestuurlijk aandachtspunt van de toekomst. De Brabantse CIO wil een lans breken voor het visualiseren van data, zodat voor alle actoren in een gebied helder is wat er speelt en wat er mogelijk is. Een veelgebruikt voorbeeld van een visualisatie van de werkelijkheid is de Digital Twin, een virtuele 3D-representatie van de echte wereld, met inbegrip van fysieke objecten, processen, relaties en gedrag. Beleid maken, voorspelt Thaens, krijgt in de toekomst het karakter van het spelen van een videospel, denk aan het populaire Sim City. Beleidsmakers kunnen in de virtuele omgeving de consequenties van hun keuzes duiden. Het plaatsen van een woonwijk hangt nauw samen met de energievoorziening en mobiliteit. Voor maatschappelijke actoren wordt het begrijpelijker om bij het beleidsproces aan te sluiten en mee te denken. “Veel meer mensen kunnen meedenken met de beleidsontwikkeling.”

Ook het maken van beleid en beleidsteksten zal veranderen, weet Thaens, die overigens adviseert dat niet meteen met ChatGPT te doen. Hij heeft de chatbot in een eigen experiment beproefd en dat leverde een interessant geschreven tekst op met sluitende ingrediënten voor een robuust AI-beleid. Maar soms staan er onwaarheden in de antwoorden van ChatGPT en belangrijker nog, onbekend is wat de bron is. In de toekomst zullen publieke organisaties gebruik maken van AI-toepassingen, die zij los kunnen laten op de eigen systemen.

Noord-Brabant gaat experimenteren met een digitale AI-assistent (werktitel: ‘Sammy’), die leert van de systemen in de eigen organisatie. Een vraag aan Sammy levert een Nederlandstalige tekst op met exacte bronvermelding. “Dat maakt AI interessant voor publieke organisaties, want zij dienen zich te verantwoorden tegenover het publiek.” Ook kan de digitale assistent uit het eigen stikstofsysteem data over emissies in een specifiek gebied in de provincie op een rij zetten. Voor dit soort ontwikkelingen onder de noemer Besturen 2.0 is een schaalsprong nodig, aldus Thaens. “We zullen fundamenteel anders moeten gaan denken over data & digitalisering in beleidsprocessen en het delen van data slimmer moeten gaan organiseren. Nu zijn datat binnen overheidsorganisaties vaak in silo’s opgesloten. Digitalisering en data en beleidsontwikkeling en -uitvoering zullen steeds meer met elkaar gaan samenvallen. De datagedreven aanpak zal daar meer samenhang in aanbrengen. “Bestuurders moet je daar nauw bij betrekken. Zij zullen dit gegeven moeten omarmen.” ICT is geen ondersteunend proces meer, maar komt in het hart van het beleidsontwikkelend (primaire) proces en is ‘Chefsache’ geworden. Niet alleen bij provinciebestuurders maar in het ecosysteem van Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten en andere organisaties. “Als provincies kunnen we dit nooit alleen.”