Klapband
Hebt u weleens een buitenband om een fietswiel gelegd en dat dan de binnenband eronder vandaan floept als je hem oppompt? Plotseling ontstaat er een gezwel, meestal waar je het net niet ziet. Als je er niet als de kippen bij bent knapt ie. Is openbaarheid van overheidsinformatie zo’n uitstulpende binnenband, of hebben we hem nu te pakken? Er zijn twee wetten in de maak die proberen ons openbaar bestuur openbaarder te maken, maar of dat zonder slag of stoot gaat lukken…
De Tweede Kamer heeft gevraagd om een nieuwe Archiefwet waardoor overheidsinformatie eerder openbaar wordt. Onder de huidige Archiefwet moet informatie op zijn vroegst na twintig jaar worden overgebracht naar een archief. Niet meer van nu. De overheid moet met de nieuwe Archiefwet sneller openheid van zaken geven. Dat bevordert draagvlak en vertrouwen. Waarschijnlijk wordt de termijn straks tien jaar. Een mooi streven, maar de binnenband roert zich. Want wij van de archieven zien van mijlenver aankomen dat die overheid zijn archieven wellicht netjes naar ons overbrengt na tien jaar, maar vervolgens een beperking stelt aan de openbaarheid ervan, waardoor ze niet voor onderzoek beschikbaar zijn. De nieuwe Archiefwet tornt aan iets dat diep verankerd zit in het DNA van de ambtenaar en bestuurder: de zorg dat het publiek te vroeg kan meekijken.
Natuurlijk begrijpen we bij het Nationaal Archief dat er staatsgeheimen zijn. En dat we niet de privacy te grabbel mogen gooien van collega-ambtenaren of politici. We snappen zelfs dat je weleens een wild idee wilt lanceren zonder dat de hele wereld meteen over je heen valt. Maar de weerzin om anderen in de keuken te laten kijken voert soms te ver. Kijk eens naar hoe we omgaan met e-mail, dat wordt beschouwd als iets persoonlijks. En hoe zit dat met onderzoeksrapporten? Met name onderzoeken betaald met belastinggeld en uitgevoerd door de bekende adviesbureaus. Kan dat niet gewoon openbaar worden? En is het soms niet fijn dat een ander meeleest, en misschien zelfs wijst op nalatigheid of onrecht? De geschiedenis heeft voldoende aangetoond dat monocultuur aan de top leidt tot oogkleppen en kuddegeest.
Daarom is er naast de nieuwe Archiefwet nóg een nieuwe wet in de maak. De Wet open overheid, in 2016 door de Tweede Kamer aangenomen en die nu wordt herzien. Ook daarin hopelijk loffelijke bepalingen die tot grotere openbaarheid leiden. Gaat dat lukken, of vindt de binnenband weer een andere zwakke plek?
Als rijksarchivaris verdedig ik openbaarheid in het belang van publiek en rechtstaat. Daarom beloof ik u iets. Als u, collega-ambtenaren, alvast wat meer openheid geeft in al die informatie die gewoon met het publiek gedeeld kan worden, gaan wij van de archieven dat makkelijker maken. Met digitale tools kunnen we steeds meer oude regels achter ons laten. We hebben een begin gemaakt met de regels voor e-mail-archivering en websites. Nu u nog.
Marens Engelhard is Algemeen Rijksarchivaris
Deze bijdrage is te vinden in iBestuur magazine 29
