De kern van democratie en een open overheid is het idee van transparantie, participatie en verantwoording. Burgers en de media moeten de overheid en bedrijven kunnen aanspreken op haar beleid en prestaties. Door de afwezigheid van politieke bescherming, zijn klokkenluiders nu aangewezen op technologische bescherming als zij misstanden willen aankaarten.
Beeld: Shutterstock
Het aankaarten van misstanden door burgers en ambtenaren is helaas niet een vanzelfsprekend feit. Regelmatig zien we dat klokkenluiders weerstand oproepen of als verraders worden gezien. Hun acties hebben vaak vergaande gevolgen, vooral voor de klokkenluiders zelf. Het naar buiten treden met gevoelige informatie kan verwoestend zijn voor de klokkenluider – financieel, juridisch, professioneel, psychologisch en zelfs fysiek. De kans om je baan, huis of inkomen te verliezen als je een misstand aankaart is een hoge prijs voor elk individu. We kennen de voorbeelden uit de bouwfraude, maar ook, recent nog, de WODC-affaire. Het is om die reden dat degenen die hun nek boven het maaiveld uitsteken en als klokkenluider naar buiten treden om misbruik van publieke middelen, fraude, corruptie en discriminatie, bescherming verdienen.
Wet Huis voor Klokkenluiders
In 2016 is het Huis voor Klokkenluiders opgezet die vertrouwelijk advies geeft aan (potentiële) klokkenluiders, zowel binnen de overheid als het bedrijfsleven. Tot nu toe is de ondersteuning nog onvoldoende gebleken. “Ondanks honderden verzoeken is nog geen enkel onderzoek naar misstanden afgerond”, zegt Leon Willems, directeur Free Press Unlimited, “dit is ook niet verbazingwekkend als je bedenkt dat de wetgeving waar het Huis zich op beroept niet stevig genoeg is om klokkenluiders te beschermen. Bovendien beschikt het Huis amper over financiële middelen en kan het niet onafhankelijk van de overheid opereren. Daardoor blijft het voor klokkenluiders in Nederland nog steeds onzeker of zij aanspraak kunnen maken op juridische bescherming als zij naar buiten treden over misstanden.”
Vorige week, is de EU Directive on Whistleblowers officieel aangenomen. Nederland heeft nu twee jaar de tijd om deze regels in de nationale wetgeving op te nemen. Dit zal betekenen dat de Wet Huis voor Klokkenluiders aangescherpt zal moeten worden om de wettelijke bescherming aan klokkenluiders uit te breiden. Maar in de tussentijd kunnen we wel de anonimiteit van klokkenluiders vergroten.
Anonimiteit
Klokkenluiders hebben veelal eerst al de paden bewandeld om misstanden intern aan te kaarten binnen de organisatie of dit nu overheden zijn of bedrijven. Als er onvoldoende response komt, kunnen zij besluiten om de pers te benaderen. Een klokkenluider hoeft niet per se anoniem te zijn, maar het is wel belangrijk dat het kan. Niet iedereen voelt zich comfortabel in die positie of is bang voor eventuele repercussies. Publeaks biedt de klokkenluider een mogelijkheid om anoniem te blijven”
Klokkenluiders moeten maximale bescherming kunnen krijgen, Publeaks biedt de digitale infrastructuur daartoe (Eric Smit – Follow the Money)
Ook ambtenaren kunnen er ook voor kiezen om hun verhaal naar buiten te brengen via de pers. Ambtenaren kunnen belangrijke bronnen zijn voor de onderzoeksjournalistiek. Een anonieme tip kan dan helpen om naar de juiste documenten te ‘wobben’. Welke informatie er ook wordt gedeeld met de journalist, een goede journalist zal de informatie die de bronnen verschaffen beoordelen op waarheid en of er geen persoonlijk belang meetelt, alvorens ze hun verhaal publiceren.
Klokkenluiden in digitaal tijdperk
De enige manier waarop we op dit moment hen het best bij kunnen staan, is door ze te helpen anoniem te blijven. Om deze reden is in 2013 het online platform Publeaks opgericht. Via de website van Publeaks kunnen klokkenluiders informatie uitwisselen met media van hun keuze zonder daarbij hun identiteit te onthullen. Dit zorgt ervoor dat klokkenluiders niet hoeven te vrezen voor de gevolgen van hun onthullingen. Op basis van de in vertrouwen gedeelde informatie kunnen journalisten op hun beurt de tips onderzoeken en verifiëren door op zoek te gaan naar meerdere bronnen en documenten die de misstand bevestigen.
Tot er op wettelijk en bestuurlijk niveau echte en werkende bescherming voor klokkenluiders geregeld wordt, gebruiken we de mogelijkheden die moderne communicatie technologieën en encryptie ons bieden voor de bescherming van klokkenluiders en stellen zo journalisten in staat om zaken aan het licht te brengen die machthebbers, grote bedrijven en criminele bendes liever onder de pet houden.
Met klokkenluiders en anonieme tipgevers als belangrijke informatiebronnen kunnen journalisten hun rol als waakhond van de democratie vervullen.
Ben jij klokkenluider, anonieme bron of tipgever of wil je direct en anoniem een misstand melden bij de media van jouw keuze? Dan kan dat op https://publeaks.nl
