Laura Harks (Volt): Ik wil juist wél weten hoe de worst gemaakt wordt

Laura Harks (27), kandidaat-Kamerlid voor Volt (plaats 6) en senior beleidsmedewerker bedrijfsvoering bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, pleit voor radicale openheid van bestuur. ‘We moeten naar een overheid die bewijst dat ze betrouwbaar is.’

Laura Harks laat geen ruimte voor twijfel over de positie van haar partij op het onderwerp transparantie: ‘Voor Volt is transparantie echt heel belangrijk. Ik heb net even snel een controle gedaan en het woord ‘transparant’ (of transparante, transparantie) komt 45 keer terug in ons verkiezingsprogramma. Ik denk dat dat ook wel laat zien dat wat ons betreft transparantie echt randvoorwaardelijk is voor een goed functionerende democratie. Als je als overheid en als politiek transparant bent, dan maak je de democratische controle beter én je laat als overheid zien dat je te vertrouwen bent.’

Waar liggen voor u de grenzen van openbaarheid?

‘Je moet pal staan voor de democratische waarden. Wat ons betreft is maximale transparantie daar onderdeel van. Geheimhouding is nodig als openbaarmaking de nationale veiligheid zou schaden of daar waar het de privacy van mensen schaadt. Nu is de interpretatie van de wet nogal fluïde en dat maakt de uitvoerbaarheid soms ingewikkeld.’

Hoe kijkt Volt naar de werking van de Wet open overheid (Woo)?

‘Ik denk dat de Woo onderdeel is van een grote cultuurverandering waarin transparantie en actieve openbaarmaking een heel belangrijke rol spelen. We zien dat er heel veel wantrouwen is in de politiek en in de overheid. Als je proactief transparant bent over wat je doet, zowel de problemen die je ziet maar ook de overwegingen die je hebt en de maatregelen die je als gevolg daarvan treft, draagt dat bij aan verbinding en vertrouwen.’

Oud-minister Donner zei: ‘je wil niet weten hoe de worst wordt gemaakt’. Hij bedoelde dat voor beleidsontwikkeling ruimte nodig is om in vertrouwen te kunnen delibereren.

‘Meestal ligt er ook een scenario A, scenario B, scenario C met voor’s en tegens, maar die zie je nu allemaal niet. Je verhult het feit dat er wel breder is gekeken dan alleen de uiteindelijke keus. Als je dat inzicht niet wilt geven, betekent dit eigenlijk dat je burgers niet serieus neemt. Ik wil dus wél graag weten hoe de worst gemaakt wordt.

Ik denk dat we als politici en beleidsmakers eerlijk moeten zijn over waar we over nadenken. Als je het niet eens bent met een beslissing, dan kun je in ieder geval zien of jouw punten in overweging zijn genomen. Dan kun je misschien ook makkelijker accepteren als iets een andere kant opvalt.’

Wat vindt u van de uitspraak van de Raad van State in de zaak-Nunspeet over het openbaar maken van beleidsopvattingen van ambtenaren?

‘Dit is een heel belangrijk signaal over hoe de Woo moet worden uitgelegd. Het betekent dat beleidsadviezen in beginsel openbaar zijn. Ik ben ook beleidsambtenaar. Als ik adviezen schrijf, dan zijn dat echt niet mijn persoonlijke opvattingen. Ik adviseer vanuit mijn expertise over de mogelijke richtingen, dat is overigens ook onderdeel van de ambtseed. Om die reden moeten de persoonsgegevens van ambtenaren wel beschermd worden. Het gaat niet om hen maar over hun beleidsadvies.’

Is er extra wetgeving nodig bovenop de Wet open overheid?

‘Ik denk dat het vooral belangrijk is dat we de Woo een kans geven en er niet meteen aan gaan schaven of de rechten beperken. We zien natuurlijk wel dat er veel capaciteit nodig is om de Woo uit te voeren en de wettelijke termijnen worden vaak niet gehaald. Moeilijkheden in die uitvoering moeten geen reden zijn om de wet meteen maar aan te passen.’

Gemeenten en ministeries klagen over de capaciteit die Woo-verzoeken vergen. Wat is jullie oplossing om die druk op het apparaat te verminderen?

‘Ik begrijp dat de uitvoering veel vraagt, maar dat maakt transparantie niet minder belangrijk. En ja, privacy is ook belangrijk dus ik snap dat het moeite kost om documenten op te leveren en tegelijk de privacy van mensen te beschermen. Maar er zijn oplossingen. Wij pleiten voor een ministerie van Digitale Zaken dat de informatiehuishouding coördineert. Maak documentmanagementsystemen doorzoekbaar, gebruik AI, bijvoorbeeld om persoonsgegevens te beschermen. Tegelijkertijd is actieve openbaarmaking natuurlijk de beste manier om het aantal Woo-verzoeken te verminderen.’

Op de vraag wat er op dit terrein bij haar werkgever, het ministerie van Justitie en Veiligheid, gebeurt, botst de huidige werkelijkheid van een ambtenaar met de idealen van de Volt-politica: ‘Ik weet niet wat daarvan buiten bekend is en wat ik daarover kan zeggen tegen de media. Maar het zou al heel mooi zijn als ambtenaren vrijelijk met elkáár zouden praten. Dat gebeurt nu vaak nog niet. Ook tussen ministeries onderling of tussen ministerie en politie wordt er veel informatie niet gedeeld. Terwijl het delen van informatie en kennis juist kansen biedt om innovatiekracht te benutten.’

U kent de voorbeelden van burgers of instellingen waarvan het vermoeden bestaat dat ze de Woo gebruiken om het apparaat te frustreren. Wat moeten we daarmee?

‘Ik denk dat je dan het onderliggende wantrouwen moet aanpakken in plaats van het instrument. Transparantie is er niet alleen voor wanneer het je goed uitkomt.’

Welke partijen in het politieke spectrum ziet u als medestanders en welke als tegenstanders als het gaat om de radicale transparantie die Volt voorstaat?

‘Je ziet de meningen soms schuiven. Veel conservatieve, populistische partijen hebben de mond vol van transparantie als ze in de oppositie zitten. Maar zodra ze in een coalitie zitten is transparantie in een keer lastig. Dat zie je nu ook bij minister Wiersma (Landbouw, BBB). Dus het gaat in die zin niet zozeer over wie transparantie predikt, maar met welke reden doe je dat? Doe je dat omdat je een stok zoekt om mee te slaan of doe je dat omdat je pal voor de democratische waarde staat?’