Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen met Open Source

Met een jaarlijks inkoopvolume van 116 miljard euro hebben Nederlandse overheden een aanzienlijke invloed op de markt. Door Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) kunnen zij deze invloed aanwenden om bij te dragen aan een betere wereld. In dit artikel pleit ik voor de toevoeging van open source als een instrument in de MVOI-gereedschapskist, met name voor het creëren van een duurzamere, inclusieve en transparantere digitale samenleving.

De digitale wereld staat voor vergelijkbare uitdagingen als de fysieke wereld: de explosieve groei van energieverbruik door datacenters en AI, schaarste aan grondstoffen voor hardware, en afhankelijkheid van een beperkt aantal grote technologiebedrijven. Deze uitdagingen hebben directe raakvlakken met de doelstellingen van MVOI, zoals duurzaamheid, circulariteit en het bevorderen van een inclusievere markt.

Open source software, met zijn open en transparante karakter, biedt een krachtig antwoord op deze uitdagingen. De overheidsbrede beleidslijn ‘Open, tenzij‘ erkent dit al door te stellen dat software ontwikkeld met publiek geld, zoveel mogelijk aan de samenleving moet worden teruggegeven. Het publiceren van broncode bevordert niet alleen transparantie en informatieveiligheid, maar stimuleert ook innovatie en economische bedrijvigheid. Dit sluit naadloos aan bij de kernprincipes van de Aanbestedingswet, zoals het waarborgen van gelijke kansen voor alle marktpartijen en het voorkomen van oneerlijke concurrentievoordelen.

De maatschappelijke meerwaarde van Open Source

De voordelen van het omarmen van open source om MVOI-doelstellingen mee te behalen zijn talrijk:

• Inclusiviteit: Vrij beschikbare software verlaagt de drempel voor deelname aan de digitale samenleving en biedt kansen voor iedereen, ongeacht financiële middelen.
• Duurzaamheid: Open source software kan de levensduur van hardware verlengen, doordat het vaak op oudere apparaten kan draaien. Dit draagt bij aan de circulaire economie en vermindert e-waste.
• Ketenverantwoordelijkheid: Het open en collaboratieve karakter van open source bevordert een gedeelde verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en veiligheid van software.
• Economische Waarde: Een studie van de Europese Unie[1] heeft aangetoond dat elke miljard euro geïnvesteerd in open source een rendement van 65 tot 95 miljard euro genereert. Door het bestaan van open source zijn leveranciers 3,5 keer minder geld kwijt aan het ontwikkelen van software

Open source binnen MVOI, hoe dan?

Het integreren van open source in aanbestedingen kan op een vergelijkbare manier als Social Return on Investment (SROI). In plaats van een percentage van de opdrachtwaarde te reserveren voor SROI, kan een percentage worden gereserveerd voor bijdragen aan de open source gemeenschap. Dit kan op verschillende manieren, zoals:

• Donaties: Financiële steun aan stichtingen die open source projecten ondersteunen, zoals de NLnet Foundation of de Sovereign Tech Fund.
• Openbaarmaking: Het openbaar maken van de broncode van de eigen software.
• Ontwikkelcapaciteit: Het ter beschikking stellen van ontwikkelaars om te werken aan bestaande open source projecten, bijvoorbeeld door het oplossen van bugs of het toevoegen van nieuwe functionaliteiten.
• Educatie: Het organiseren van workshops en trainingen over het gebruik van open source software, bijvoorbeeld in bibliotheken of scholen.

Met open source als MVOI-instrumenten krijgen leveranciers een aanvullend doel om hun MVOI-doelen mee te bereiken. Een instrument dat ook is toegespitst op ICT-markt. Het bevoordeelt bedrijven die al actief zijn in de open source community. Tegelijkertijd biedt het een laagdrempelige manier voor bedrijven om bij te dragen aan maatschappelijke doelen en te profiteren van de voordelen van open source. Zonder leveranciers een verplichting op te leggen open source te gebruiken. Wat ze overigens waarschijnlijk al zullen doen.

Een oproep tot actie

Open source als instrument is een perfecte aanvulling op de MVOI-doelstellingen. Ik roep dan ook overheden op open source op te gaan nemen in hun ICT-aanbestedingen.