Machtigen 2.0

Digitale dienstverlening bij gemeenten is inmiddels common ground. De komende jaren zal het digitale kanaal alleen nog maar verder groeien en gestimuleerd worden.

Een meerderheid van de Tweede Kamer heeft onlangs voor de Wet digitale dverheid gestemd. Daarmee worden verdere randvoorwaarden voor digitalisering geschapen, maar volgen er ook verplichtingen voor gemeenten. Belangrijke ontwikkeling is dat de betrouwbaarheid van inlogmiddelen bij de overheid verhoogd (moeten) worden. Bij een aantal processen hebben gemeenten gevoelige informatie nodig voor besluitvorming of geven inzicht in persoonlijke informatie. Bij digitalisering daarvan hoort dan een deugdelijke controle op de digitale identiteit van de gebruiker. DigiD (en ook eHerkenning) bieden die hogere betrouwbaarheidsniveaus en een groeiend aantal inwoners beschikt er al over. Zo hebben bijna een miljoen mensen hun identiteitsbewijs bij hun smartphone gehouden, waarmee ze hun DigiD-app naar het betrouwbaarheidsniveau substantieel hebben gebracht. En van de miljoen DigiD-inlogs per dag (!) is inmiddels de helft met een tweefactor-variant van DigiD (sms of app) gedaan. Tegelijkertijd kun je verwachten dat met verdere digitalisering, inclusief het verplichte gebruik van inlogmiddelen die meer vereisen dan een naam en wachtwoord, het aantal mensen dat hier geen gebruik van weet te maken, ook zal groeien. 

Op het moment dat je zelf niet zo handig bent met een computer of de digitale dienstverlening niet begrijpt dan wel niet de juiste expertise hebt, is het fijn als iemand anders dat kan regelen. Steeds vaker is dat een persoon of een organisatie die juist wél digitaal de zaken wil afhandelen en zichzelf een gang naar het gemeentehuis wil besparen. Het simpelweg weggeven van je DigiD aan diegene is door bovengenoemde ontwikkelingen een stuk lastiger. Je moet daarvoor ook een smartphone hebben en als je die hebt, bereid zijn om het mee te geven aan die ander. Daarom zet het ministerie van Binnenlandse Zaken de komende tijd sterk in op de doorontwikkeling van het huidige DigiD Machtigen naar een voorziening die makkelijker is in gebruik en een breder bereik kent. Momenteel kun je alleen vrijwillig iemand anders machtigen of bevestigen dat een ander namens jou iets gaat regelen bij de overheid. Terwijl er tevens vanuit de wet of door de rechter aangewezen situaties zijn waarin iemand anders zaken mag regelen, bijvoorbeeld omdat het de ouder is van een kind of een door de rechter aangewezen professioneel bewindvoerder. De nieuwe voorziening moet gemeenten straks vanuit verschillende bronnen kunnen bevestigen of een gebruiker van het digitaal loket namens een bepaalde inwoner een bezwaar mag indienen of bijstand mag aanvragen.  

Een aantal gemeenten denkt mee in die ontwikkeling. Tegelijkertijd kijken ze naar de impact op de gemeentelijke digitale dienstverlening. En hoe langer ik hier met gemeenten mee bezig ben, hoe ingewikkelder het vraagstuk lijkt te worden. Uit alles wordt mij duidelijk dat de huidige digitale dienstverlening is gericht op de inwoner of het bedrijf zelf. Als niet de inwoner zelf gebruik maakt van het digitaal loket, maar een gemachtigde namens die persoon, dan heeft dat het nodige effect daarop. Een voorbeeld. Veel gemeentelijke portalen kennen de mogelijkheid om in te loggen op dat portaal, waarop je vervolgens alles kunt regelen wat de gemeente heeft gedigitaliseerd. Logisch, want als inwoner van de gemeente heb je dat recht. Echter, op het moment dat je iemand machtigt om een bezwaar op de WOZ-waarde namens jou in te dienen, dan wil je waarschijnlijk liever niet dat deze persoon jouw andere lopende aanvragen, waaronder een Wmo-aanvraag, kan inzien. Een ander voorbeeld. Als bedrijf log je in op het gemeentelijk portaal. Aan de terugkoppeling van eHerkenning herkent de gemeente dat je een ondernemer bent en toont in het portaal de diensten die je als ondernemer bij die gemeente kunt regelen. Echter, straks logt die ondernemer niet voor zichzelf in op het portaal, maar wil bijvoorbeeld als professioneel bewindvoerder bijzondere bijstand aanvragen voor een inwoner. Met andere woorden, die ondernemer moet producten voor burgers kunnen aanvragen. En zo zijn er nog veel meer vraagstukken. 

Het belangrijkste vraagstuk, en misschien wel de meest complexe, vind ik hoe we met elkaar het overzicht houden in de producten en diensten van de overheid. Met producten en diensten bedoel ik hetgeen inwoners en bedrijven bij gemeenten kunnen regelen en waarvoor zij dus ook iemand anders kunnen vragen dat te regelen. Uit dit overzicht moeten mensen straks kiezen waar ze een ander voor willen machtigen. Als alle overheden hier een eigen invulling aan geven, ontstaat er een gigantische keuzelijst. Het effect is vervolgens dat mensen óf alles aanklikken uit gemak óf afhaken. Precies hetgeen we niet willen bereiken. Bovendien is het erg lastig om de systeemwereld met de echte wereld goed te verbinden. Zo heeft de patiëntenfederatie eens een panel gevraagd wat een logische indeling van de eigen medische gegevens zou zijn ten behoeve van inzage door een ander. Mensen maakten onderscheid tussen informatie over de geestelijke gesteldheid, informatie over de geslachtsdelen en de overige informatie. Met die categorieën zouden zij anders willen omgaan en met name de eerste twee bijvoorbeeld willen uitsluiten van inzage door anderen. Laten de systemen in de zorginstellingen dit onderscheid nu juist niet kennen. Hoe ga je dan proberen om de juiste machtigingen voor inzage te laten registreren?

Aan een discussietafel bij een congres over elektronische identiteiten die ik laatst bezocht, werd een interessant voorstel gedaan. Als iemand namens jou iets bij de gemeente wil regelen laat diegene dan vanuit een Self Sovereign Identity (SSI) principe met verschillende digitale bewijzen aankomen (attributen). Op basis daarvan kan de gemeente (of meer waarschijnlijk een algoritme) bepalen of jij dat inderdaad zou mogen. Een bewijs van wie jij zelf bent, dat je de ouder bent van het kind waarvoor je iets wilt regelen, wat de leeftijd is van jouw kind, dat je in de gemeente woont, et cetera. Geen ingewikkelde centrale productlijsten zonder overeenkomsten met de echte wereld meer nodig waar mensen kruisjes moeten zetten. Gewoon bij de gemeente aankloppen met alle bewijzen, waarop die aangeeft wat jij als ouder van een kind van onder de 12 jaar bij hen mag regelen. Wat mij betreft gaan ze dat idee verder onderzoeken. Scheelt ons misschien een discussie over uniforme productdefinities bij gemeenten. Geen makkelijk onderwerp namelijk…

Indra Henneman is zelfstandig projectleider binnen de overheid en de zorg. Hij is betrokken bij projecten gericht op digitale dienstverlening, gegevensuitwisseling en afsprakenstelsels voor burgerregie.