Merkel & Europa: open source software omwille van digitale soevereiniteit
Europa moet zijn digitale soevereiniteit hervinden, aldus Angela Merkel en andere Europese regeringsleiders in een brief aan de Europese Commissie vorige week. Want in een wereld die draait rond technologie kan Europa alleen eigen regels opleggen en eigen waarden realiseren als die technologie niet gedomineerd wordt door andere landen.
In het onderzoek dat Duitsland hiertoe inspireerde werd Nederland als voorbeeld gegeven van een land dat risico’s loopt.
In Europa staat open source software en de visie daarop in de context van een bredere strategische kijk op de toekomst. ‘Voor ons bepaalt de Digitale Strategie van de Europese Commissie (ECDS) de koers,’ vertelt Gijs Hillenius, ‘de open source strategie komt daar achteraan.’ Hillenius was nauw betrokken bij de vernieuwing van de open source strategie van de Commissie. De Commissie als organisatie moet een volledige digitale transformatie ondergaan. De deadline daarvoor, volgend jaar al, is vrij heftig. Die deadline kun je eigenlijk alleen halen met open technologie. ‘Althans,’ nuanceert Hillenius, ‘dat heeft de sterke voorkeur vanwege kosten, veiligheid en snelheid. Dit vormt de aanleiding voor de vernieuwing van het open source beleid van de Commissie.’ De open source strategie verbindt verschillende Europese programma’s, zoals het Europese raamwerk voor interoperabiliteit (EIF) en het Digital Europe Programme. EIF richt zich op het wegnemen van barrières voor de gezamenlijke markt. Naadloos aansluitende publieke diensten zijn digitaal, werken over landsgrenzen heen en zijn standaard open. Digital Europe is een meerjarig financieel raamwerk voor de digitale transformatie van Europa’s economie en samenleving. ‘De open source strategie is een aanwijzing voor alle departementen van de Commissie. Ze hebben unaniem akkoord gegeven. Dat betekent dus dat als de DG Markt zegt ‘we gaan met alle lidstaten een toepassing bouwen waarop fabrikanten geneesmiddelen aangeven’, dan wordt dat in principe open source software.’
De open source strategie is een aanwijzing voor alle departementen van de Commissie.
Met de nieuwe open source strategie wil de Europese Commissie haar beleid voorleven in haar eigen doen en laten. Zo’n tien jaar terug kreeg open source de overhand bij interne softwareontwikkeling. Code teruggeven werd belemmerd door een forse juridische drempel, omdat oorspronkelijk het idee was om intellectueel eigendom te gelde te maken en daarmee de kosten te verlagen. ‘Ik heb geen idee of de Europese Commissie ooit software verkocht heeft,’ zegt Hillenius, ‘maar net als met open data snapt inmiddels iedereen dat het slimmer is om software, voor en door overheden ontwikkeld, als open source te delen.’ Het opruimen van die juridische drempel is één van de eerste taken voor Hillenius en zijn collega’s. De Europese lidstaten kwamen jaren terug al overeen dat overheidsdata publiekelijke gedeeld moeten worden, machine-leesbaar en tegen zo laag mogelijke kosten. “Zoiets gaan we nu aankondigen voor software: net als met data, maar dan met een softwarelicentie die hergebruik en distributie regelt.’ Op dit moment kost het aanvragen van toestemming voor het delen van een software-oplossing als open source een halfjaar. De papierwinkel ontmoedigt de meeste projecten. Straks wordt het delen als open source gewoon de standaard.
Nederland in gevaar
De vernieuwingen zijn gebaseerd op beleid van de lidstaten. De Tallinn Declaratie over eGovernment uit 2017 was de eerste verklaring die de lidstaten tekenden met een oproep tot actie om meer met open source software te gaan doen. ‘Die oproep heeft steeds meer urgentie gekregen in verschillende landen, waaronder Frankrijk en Duitsland. De grote landen zetten sterk in op digitale soevereiniteit. Duitsland is begonnen met een inhaalslag. Ze hebben goed onderzoek gedaan naar de afhankelijkheid van de Duitse ICT. Ze hebben de conclusie getrokken dat ze niet meer in control zijn over applicaties en overheidsdiensten. Die controle is verhuisd naar de Verenigde Staten.’ Het onderzoeksrapport signaleert dat de strategisch oriëntatie van de dominante aanbieders van software leidt tot steeds grotere afhankelijkheden in de toekomst. Dit brengt zowel informatieveiligheid in gevaar als de rechtszekerheid van burgers en daarmee de digitale soevereiniteit. In het rapport worden naast de Duitse federale overheid en deelstaatregeringen ook Nederland en Korea als voorbeeld genoemd van waar de overheid gevaar loopt door digitalisering zijn onafhankelijkheid te verliezen. Het rapport signaleert opties om die afhankelijkheden te verminderen, waaronder richtlijnen en wetgeving rondom product diversificatie en aanvulling of vervanging van producten door eigen software of open source alternatieven. “De Duitse industrie had die omslag al lang gemaakt. Overstappen op componenten die standaard en open zijn, is niet alleen makkelijk en schaalbaar, maar ook beter voor je veiligheid en onafhankelijkheid. Duitsland heeft nu een overheidsorganisatie die zich richt op digitale soevereiniteit en dus op open source software”, vertelt Hillenius. ‘Want de enige uitweg is dat je dingen open maakt. Alleen dan is software onafhankelijk te toetsen. En dat is belangrijk voor het vertrouwen van je gebruikers, de burgers. Vertrouwen scheppen kan alleen in openheid.’
Democratische waarden onder druk
In de organisatie van de Europese Commissie is de nieuwe open source visie al geïnternaliseerd. De richting is voor iedereen duidelijk. Een paar onderdelen van de Commissie, waaronder het Directoraat-Generaal Informatica (DIGIT), bouwt software-oplossingen. Bij DIGIT loopt daarnaast het ISA² programma, dat lidstaten bijeenbrengt over onderwerpen zoals het uitwisselen van gegevens. De afspraken die landen daar maken over technologie krijgen standaard een implementatie in open source. ‘Open source, dat is simpelweg de makkelijkste manier om hergebruik voor elkaar te krijgen,’ vat Hillenius samen.
‘Nu is het moment voor Europa om digitaal onafhankelijk te zijn,’ schrijven de regeringsleiders Angela Merkel (Duitsland), Mette Frederiksen (Denemarken), Kaja Kallas (Estland) en Sanna Marin (Finland) aan de Europese Commissie. ‘Digitale afhankelijkheden en tekortkomingen in de Europese digitale capaciteit zijn duidelijker geworden. Fundamentele democratische waarden staan onder zware druk in de wereldwijde digitale sfeer. (…) Wij geloven dat Europa, op Europees en nationaal niveau, zijn huidige inspanningen op het vlak van digitalisering moet hernieuwen en aanvullen met zelfbeschikking en een beleid van open digitalisering als leitmotif dat digitale onafhankelijkheid omvat.’
Verder lezen
Open source software strategie van de Europese Commissie ‘Think Open’
Andere media
Boeiend betoog dat zeker ook in het leesmapje van de formateur thuishoort. Vanuit dat beperkte NL perspectief ben ik nog wel benieuwd waar precies de Nederlandse kwetsbaarheden zitten en hoe die het beste aangepakt kunnen worden.