Miljoenogenprincipe
Trust is in crisis, zo bleek opnieuw uit de laatste Trust Barometer van bureau Edelman. Het vertrouwen in het bedrijfsleven, overheden en de media is bedroevend. Dat zal geen verrassing zijn, maar het rapport kent ook een interessante constatering: Peers are now as credible as experts.
Kunnen we daar misschien wat mee bij het borgen van vertrouwen in de slimme samenleving? Het antwoord is ja, waarschijnlijk wel.
Feit is dat meer transparantie ons de afgelopen jaren weinig heeft gebracht. Banken, overheden, accountantskantoren, toezichthouders en pensioenfondsen probeerden vertrouwen te winnen met bijsluiters en allerhande rapportages. Dat werkte echter niet. Waarom niet? Wie veel uitlegt, wordt onbewust als onbetrouwbaar gezien. Zo schijnen onze hersenen nu eenmaal te werken.
Een leek – de gemiddelde burger – ontleent bovendien geen vertrouwen aan detailinformatie, omdat hij die niet kan (of wil) interpreteren. Je koopt een pak melk op basis van ‘blind vertrouwen’ en hebt praktisch gezien ook geen alternatief. Heel anders dan de wetenschapper die voortborduurt op het werk van anderen; die wil daar (hopelijk) wel eerst meer over weten en zet daarmee in op ‘geïnformeerd vertrouwen’.
De vertrouwenskwestie speelt ook een rol in de nieuwe slimme samenleving vol digitale hulpmiddelen, zo laat ik ook zien in het boek ‘Vertrouwen in de Slimme Samenleving’. Als leek worden we in die samenleving overladen met informatie. Denk aan de gebruiksvoorwaarden voor een nieuwe app of de uitgebreide toelichting die bedrijven geven op hun beleid voor privacy. Ook dat heeft niet veel bijgedragen aan het consumentenvertrouwen. Niet in de laatste plaats omdat we wantrouwend staan tegenover de bron van die informatie: de instituties, zoals bedrijven, onderzoekinstituten en de politiek.
Maar er is zoals de Trust Barometer laat zien iets opmerkelijks aan de hand: we schenken wel ons vertrouwen aan onze peers: een paar duimpjes of sterretjes achter het profiel van een wildvreemde op platformdiensten als Airbnb, Uber of Blablacar is klaarblijkelijk vaak genoeg. De essentie: als je het op dergelijke platforms een paar keer verknoeit, krijg je daar minpunten voor en dat doet je (vertrouwens)reputatie geen goed.
Het is helemaal niet zo gek om verder te bouwen op dat vertrouwen in peers. Sterker nog, dat ‘miljoenogenprincipe’ komt nu op tal van plaatsen naar boven. Het Wikipediamodel bouwt voort op een decentrale aanpak waarin een grote groep ongeorganiseerde individuen samen verantwoordelijk is voor betrouwbare informatie. Sommige partijen delen algoritmes, of meer algemeen broncode, op ontwikkelplatforms als Github, zodat andere ontwikkelaars deze kunnen beoordelen, gebruiken en/of er de discussie over kunnen aangaan. En ook de blockchain is een voorbeeld van dit miljoenogenprincipe: de controle op transacties wordt in dat model door een collectief uitgevoerd van vele duizenden systemen – in handen van peers – die niet onder centraal beheer staan.
Het vertrouwen is anno 2017 dus niet weg. Het neemt alleen een andere, decentrale, vorm aan.
Sander Klous is hoogleraar Big Data Ecosystems aan de Universiteit van Amsterdam en partner bij KPMG
