Minister wil aan ‘knoppen draaien’ tegen hoge werkdruk Woo
Minister Judith Uitermark van Binnenlandse Zaken (NSC) ziet in dat de werkdruk voor ambtenaren zowel landelijk als lokaal niveau bij het voldoen aan Woo-verzoeken erg hoog ligt. Ze wil daarom aan ‘knoppen draaien’ om daar iets aan te doen, zoals een handreiking voor gemeenten, maar tegelijkertijd is het ook zoeken naar de juiste balans.
Zoeken naar balans
‘Ik vind de Woo erg belangrijk, dus vind ik het ook belangrijk om draagvlak te houden,’ zei Uitermark in een debat over de Wet Open Overheid (Woo) in debat met de Kamercommissie Binnenlandse Zaken. ‘Dus moeten we zoeken naar een balans. Dat we niet doorschieten in onhaalbare uitvoeringsproblematiek en het doel (een transparante overheid, red.) niet goed kunnen dienen.’
De behandeling en verwerking van Woo-verzoeken duurt veel te lang, beaamde Uitermark. De belangrijkste vraag is volgens haar hoe we dat we kunnen verkorten. ’Daar hebben we de komende tijd daar veel te doen hebben.’ Ze kijkt ook naar het buitenland ‘Daar doen ze het veel beter. Tegelijkertijd is onze Woo ook heel ruim. Dat is een groot goed, maar we moeten ook kijken hoe uitvoerbaar dit blijft.’
Behoorlijke werklast
Sinds de invoering van de Wet Open Overheid (Woo) op 1 mei 2022 is er sprake van een duidelijke toename in het aantal verzoeken. Dit komt onder meer door veelvragers. Dit zijn inwoners die veel verzoeken indienen, vaak gelijktijdig of over hetzelfde onderwerp, soms uit frustratie of vanuit een conflictueuze situatie met de gemeente, en dat maakt het soms best complex voor (lokale) Woo-ambtenaren.
Tezamen met bijvoorbeeld de omgang met privacywetgeving als de AVG – wat mag wel worden gedeeld en wat niet – zorgt dat alles voor een behoorlijke werklast. Veel gemeenten geven dan ook aan dat de werkdruk hoog is. Uitermark wil er actie op ondernemen. ‘Ik ben al aan de slag met de verschillende suggesties van gemeenten.’ De M50, een samenwerkingsverbond van vijftig middelgrote gemeenten – die vanwege hun beperkte grootte vaak met capaciteitsproblemen te maken hebben – kwam bijvoorbeeld met de suggestie om landelijk een digitale Woo/AI tool te ontwikkelen, schreef iBestuur eerder. Ook laat Uitermark momenteel een onderzoek doet naar de uitvoeringslast en de rol veelvragers van hierin. ‘Die concrete cijfers heb ik nu niet.’
Marco Deen (PVV) wilde van de minister weten of er iets gedaan kan worden aan de dwangsommen. Als een bestuursorgaan niet tijdig beslist op een informatieverzoek onder de Woo, kan er een dwangsom worden opgelegd. Die kan in sommige gevallen oplopen tot 90.000 euro. Deen betwistte de effectiviteit ervan: ‘Ik zie in de cijfers niet dat dwangsommen bijdragen aan de versnelling van antwoorden. Waarom is het dan wel een belangrijk middel?’ Uitermark wilde niet meegaan in die redenering: ‘Een dwangsom geeft tanden aan de verzoeker die voor een overheid staat. En als die overheid niet levert en iets niet waarmaakt, moet je wel iets van je tanden kunnen laten zien.’
Handreiking voor gemeenten
Een van de doelstelling van de Woo is, naast het behandelen en verwerken van Woo-verzoeken van burgers, journalisten en wetenschappers, de actieve openbaarmaking. De overheid maakt in dat geval, uit eigen beweging dus zonder dat er expliciet om wordt gevraagd, informatie openbaar op een duidelijk doorzoekbare plek. Veel gemeenten lopen nog achter op deze doelstelling, werd duidelijk in het debat.
Kamerlid Martijn Buijsse (VVD) vroeg in het debat om richtlijnen zodat ook decentrale overheden weten waar ze op dit terrein van de Woo aan toe zijn. ‘Veel gemeenten willen dat weten: hoe maak je nou informatie actief openbaar. Hoe moet je bijvoorbeeld met chatberichten en e-mails omgaan?’ Diezelfde richtlijnen gelden wat hem betreft voor de omgang met mensen die een Woo-verzoek indienen. ‘Zo kan er in het contact met de verzoeker worden verteld wat wel en wat niet aan de richtlijnen voldoet. Zeker voor die gemeenten die met capaciteitsproblemen kampen.’
Dat specifieke verzoek kon Uitermark niet inwilligen. ‘Richtlijnen klinken me te dwingend, daar heb ik dan weer geen grondslag voor,’ aldus de minister. Wel beloofde ze te gaan werken aan een handreiking voor decentrale overheden zoals gemeenten. ‘De Rijksoverheid heeft die al, en ik kan me goed voorstellen dat gemeenten gebaat zijn bij handvatten.’ Voor het zomerreces krijgt de Kamer bericht over waar ze in dit proces staat.
Lees ook:
Als de tekst van de wet- en regelgeving niet helpt, dan helpen de doelstellingen je verder. Een overheid die niet voldoet aan de belangrijkste wettelijke verplichtingen verliest de verbinding met behoorlijk bestuur en boet in op betrouwbaarheid. Die conclusie trok de Raad van State al met het ongevraagd advies in 2020.
Hoewel de Archiefwet en de Woo letterlijk aansluiten op documenten, is de bedoeling om inzicht te geven in het functioneren. Het functioneren van de overheid is door digitalisering enerzijds eenduidiger geworden en anderzijds is de uitkomst een veelal ongestructureerde massa aan documenten.
Als een verzoeker inzicht wil in het functioneren is een hoeveelheid documenten zelden de oplossing.
Wat volgt is een aanvullende vraag, die zelden beantwoord wordt met nog meer documenten.
Om de vraag over het functioneren te kunnen beantwoorden moet de overheid terug naar de basis.
Langs de as van het Bestuursrecht, de bevoegdheden, verantwoordelijkheid naar de verantwoording.
Met inzicht in het functioneren op een algemeen niveau kunnen de meeste vragen worden geduid.
Waar het gaat om meer details kan vanuit algemeen naar gedetailleerd worden gewerkt.
Verder gedigitaliseerd ontstaat onafhankelijke verantwoordingsinformatie en kunnen verzoekers steeds vaker zelf het antwoord vinden.