De bedreiging van de internetvrijheid komt niet alleen vanuit de VS, maar ook uit China. Als het gaat om ónze vrijheid is een prangende vraag waar Europa blijft in dit digitale geweld.
Eastward I go by force; but westward I go free. Dit schreef de Amerikaanse dichter en filosoof Henry David Thoreau midden 19de eeuw. Het oosten stond daarbij voor het oude continent Europa en haar in vele ogen verstikkende cultuur en structuur. Het westen, dat was natuurlijk het vrije Amerika. In de meeste letterlijke zin des woords destijds een green field.
De uitspraak van Thoreau gold na de aankomst van massale stromen immigranten ook binnen de Verenigde Staten zelf. De vooral Europese immigranten zorgden voor een snelle ontwikkeling van de Amerikaanse oostkust. Wilde je echte vrijheid ervaren, dan was er maar één advies: Go West. Vooral Californië was in trek. Na de pelsjagers, de kolonisten, de veeboeren en de goudzoekers volgden de bikers, de muzikanten, de hippies, de filmmakers, de surfers, de festivalgangers (Burning Man!) en natuurlijk de ingenieurs en de entrepreneurs die de basis hebben gelegd voor het hedendaagse Silicon Valley, gelegen aan de zuidelijke baai van San Fransisco.
Inmiddels vergeten we bijna dat Silicon Valley zelf ook al weer bijna vijftig jaar oud is. De regio kreeg zijn huidige naam in 1971, door de komst van steeds meer semiconductor bedrijven, waaronder het bekende Intel. Gordon Moore, van de gelijknamige wet, was één van de oprichters. Daarna ging het snel, vooral door de computertechnologie die door het Xerox laboratorium in Paolo Alto werd ontwikkeld en het feit dat de dichtbij gelegen Stanford Universiteit één van de vier hubs werd van het toenmalige ARPANET, het door het Amerikaanse ministerie van Defensie gestimuleerde project dat de voorloper was van het huidige internet. Tegenwoordig staat Silicon Valley wereldwijd op het netvlies als toonaangevende regio in innovatie met digitale technologie, met vestigingen van bedrijven als Google, Apple, Facebook, Uber, Tesla en Twitter.
De ontwikkeling van Silicon Valley is een boeiende geschiedenisles over technologische innovatie. Toch is het niet alleen de technologie die Silicon Valley gemaakt heeft tot wat het nu is. Dat zijn vooral de ideeën geweest over de vrije samenleving.
California: Designing Freedom
Wie wil weten welke ideeën dat zijn geweest, moet snel afreizen naar het Stedelijk Museum ‘s-Hertogenbosch, waar de tentoonstelling California: Designing Freedom te zien is. Deze tentoonstelling laat zien wie de geestelijke vaders zijn waaraan we onze huidige individuele vrijheid op het internet aan te danken hebben. Zo passeert Stewart Brand de revue: zelf getrouwd met een Indiaanse bracht hij het holistisch denken van de oorspronkelijke bewoners van Amerika over op de ingenieurs van Xerox lab en was op die manier een geestelijke vader van de wereldwijde verbinding die internet moest bieden. Brand is vooral bekend geworden om zijn Whole Earth Catalog, een soort how-to boek van de tegencultuur. Ook de ontwikkeling van de skateboard en de surfplank, vrijheidsbewegingen als de Black Panters en de Merry Pranksters, en de user interface van de smart phone komen aan bod. Ook de beroemde garages, van waaruit bedrijven als Google en Apple zijn gestart. Hoogtepunt voor de liefhebbers van Easy Rider is Captain America, de motor waarop Peter Fonda destijds in de film door het weidse landschap ronkte.
Dat onze internetvrijheid wordt bedreigd, is inmiddels ook wel duidelijk. Zie het schandaal met Facebook en Cambridge Analytica. Manipulatie van de mens door moderne technologie ligt op de loer. Zodoende wordt Silicon Valley tegenwoordig in plaats van vóór de vrijheid steeds meer gezien als partij tégen de vrijheid.
Wie wil weten hoe die omslag tot stand is gekomen moet het boek van Franklin Foer, Ontzielde Wereld, lezen. Zijn boodschap luidt kort maar krachtig: ‘De macht van de grote vier Facebook, Google, Apple, Amazon neemt angstaanjagende vormen aan. We moeten in verzet komen. Nu het nog kan.’ Dit boek biedt een onthutsend beeld van de ideeën áchter de algoritmes van de big tech bedrijven en de gevaren die daarin schuilen. De drang naar vrijheid bieden is omgezet in het streven zoveel mogelijk geld te verdienen. Alle (digitale) middelen zijn daarbij geoorloofd. Of zoals Stephan Hawkings in zijn laatste woorden op het Internet waarschuwde: Robots aren’t the problem, capitalism is.
China
De bedreiging van de vrijheid komt niet alleen uit het Westen van de zijde van de Amerikaanse bedrijven. Inmiddels komt China vanuit het Oosten ook sterk opzetten als internetnatie. In de top tien van de grootste internetbedrijven staan inmiddels vier Chinese bedrijven: Tencent, Alibaba, Baidu en JD.Com. Ook de Chinese overheid laat zich niet onbetuigd als big brother-gebruiker van het Internet.
Als het gaat om ónze vrijheid is de prangende vraag waar Europa blijft in dit digitale geweld. Het lijkt wel alsof we ons veilig wanen door de nieuwe privacyregels die eerdaags van kracht worden, maar daarvan gaat slechts een beperkte bescherming uit. Het gaat namelijk niet alleen om de protectie van data, maar vooral om de innovatie met data. De Amerikanen en de Chinezen beschikken over grote hoeveelheden data en zijn daarmee in staat om hun Artificial Intelligence te voeden en slimme algoritmes te ontwikkelen. Wie de meeste data heeft, kan de slimste algoritmes ontwikkelen en zal economisch en militair de macht krijgen.
Als Europa besteden wij de komende jaren veel tijd en geld om te voldoen aan privacyregels in de hoop daarmee onze veiligheid te waarborgen. Een veel groter gevaar dreigt echter als Europa mondiaal de boot mist in de data-economie. Inmiddels dringt de urgentie hiervan op politiek strategische niveaus door en start ‘Brussel’ een fors EU-programma met de lidstaten het gebied van Artificial Intelligence.
Na designing freedom is één ding duidelijk: keeping freedom wordt weer een heel andere uitdaging, en daar zijn we als Europa nu als eerste zelf aan zet.
Evert-Jan Mulder is oprichter en directeur van Red Plume, adviesbureau voor de digitale transformatie van de publieke sector.
