In de informatie- en communicatietechnologie kunnen (overheids)organisaties elkaar alleen verstaan als ze dezelfde taal spreken óf elkaars taal begrijpen. Om de Common Ground visie, waarbij data los van applicaties worden opgeslagen, te kunnen laten slagen zal een eenduidig begrippenkader gedefinieerd moeten worden.
Beeld: Shutterstock
In de gemeentelijke wereld worden ontzettend veel gegevens gebruikt en onderhouden. Die gegevens worden op allerlei manieren opgeslagen. Heel vaak zijn die gegevens alleen te raadplegen of te gebruiken door de applicatie, waarmee ze zijn vastgelegd. Common Ground, het in ontwikkeling zijnde nieuw gemeentelijke stelsel voor de informatievoorziening, wil daar vanaf: data moeten los van de applicaties opgeslagen worden en in alle relevante processen gebruikt en onderhouden kunnen worden. Daartoe moeten die gegevens op een gestandaardiseerde eenduidige manier vastgelegd worden. Dat betekent dat de begrippen eenduidig gedefinieerd moeten worden in relatie tot elkaar, uitgaande van een aantal basisbegrippen.
Voorbeeld: het begrip ‘gebouw’
Neem bijvoorbeeld het begrip Gebouw. Dat is in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl) gedefinieerd als ‘bouwwerk dat een voor mensen toegankelijke overdekte geheel of gedeeltelijk met wanden omsloten ruimte vormt’. Het begrip Gebouw wordt hier gedefinieerd in relatie tot een ander begrip, namelijk Bouwwerk. Dat kan voorlopig als een basisbegrip gezien worden, maar uiteraard is het mogelijk dat begrip weer verder te generaliseren. ‘Eenduidig’ wil niet zeggen dat over alle beleidsvelden heen alle begrippen dezelfde definitie hebben, nee die definitie is contextafhankelijk: het begrip Gebouw is hiervoor gedefinieerd in de context van de Omgevingswet. In een andere context kan Gebouw best een andere definitie hebben. Zo is Gebouw bijvoorbeeld in het ontwerp van de Samenhangende Objectenregistratie gedefinieerd als ‘Overdekte en geheel of gedeeltelijk met wanden omsloten constructief zelfstandige eenheid, bedoeld voor het in een afgeschermde omgeving onderbrengen van mensen, dieren of voorwerpen of voor de productie van goederen.’, Dit is voor een deel een beperktere en voor een deel een ruimere definitie dan in het Bbl. Het aangeven van de context bij definities is dus essentieel. Toch lijken de begrippen Gebouw in beide contexten wel op elkaar en in feite bedoelen ze iets, wat veel op elkaar lijkt. Daarom worden er oplossingen ontwikkeld om de gegevens die dezelfde óf bijna dezelfde objecten aanduiden op elkaar af te beelden (ook wel ‘mappen’ genoemd), zodat vertaling mogelijk wordt.
In de gemeentelijke wereld gaan duizenden begrippen om in meerdere contexten, dus met meerdere betekenissen.
Waarom nu die lange inleiding? Welnu, als je – in het kader van Common Ground – applicaties wilt ontwikkelen die gegevens onderhouden en uitwisselen, zullen die gegevens op een betekenisvolle manier gecombineerd moeten kunnen worden. Dus als een applicatie in de sfeer van de Omgevingswet gegevens over gebouwen gebruikt uit de SOR, zal deze de bovenvermelde definities en vertalingen toe moeten passen, anders zouden bijvoorbeeld omgevingsvergunningen verleend kunnen worden voor gebouwen, waarop die vergunningen niet toepasbaar zijn (bijvoorbeeld een opslagruimte, die niet voor mensen toegankelijk is).
We hebben nu één voorbeeld gezien. In de gemeentelijke wereld gaan duizenden begrippen om in meerdere contexten, dus met meerdere betekenissen. Daar komt bij dat vele begrippen nu niet eenduidig gedefinieerd zijn. Dus als men applicaties ontwikkelt, waarin die gegevens gebruikt en onderhouden worden, ontstaan er vele risico’s op fouten, mismatches, enz. Om die reden dient er een oplossing te bestaan, waarin alle definities van gegevens zijn opgenomen, voorzien van hun context en onderlinge relaties. Ofwel een Gemeentelijk Gegevenswoordenboek (GGw). Dat geeft zicht op de gegevens die nodig en beschikbaar zijn voor de ontwikkeling van oplossingen in het kader van Common Ground. Belangrijk te vermelden is, dat de koppeling van het GGw met de functionaliteit voor raadplegen en muteren van de data een geautomatiseerde dient te zijn. Dit wordt hierna nader toegelicht.
Data in Common Ground
Common Ground is gericht op het loskoppelen van de data van processen en applicaties. Gegevens zullen onafhankelijk van de applicaties worden opgeslagen en door zogenaamde API’s worden ontsloten. Een API, een Application Programming Interface, is een software-interface die het mogelijk maakt dat twee applicaties met elkaar kunnen communiceren. In Common Ground worden API’s gebouwd op systemen die landelijk gestandaardiseerde data bevatten. Met de API’s kunnen op een veilige manier data onttrokken, toegevoegd en gemuteerd worden, op zo’n manier dat de opgeslagen data gestandaardiseerd blijven. De API’s zijn zo bouwsteentjes voor applicaties die de gemeentelijke processen ondersteunen – van de afhandeling van vergunningen tot het beheer van omgevingsplannen en van het toekennen van subsidies tot het heffen van onroerendezaakbelasting. De API’s ontkoppelen zo gemeentelijke diensten en gegevensbronnen.
In Common Ground worden API’s gebouwd op systemen die landelijk gestandaardiseerde data bevatten.
Intussen is er – door Maykin Media in opdracht van de gemeente Utrecht – wel een API ontwikkeld om gegevens over objecttypen (bijvoorbeeld het type ‘boom’) en objecten (bijvoorbeeld de eik in de Kerkstraat in Ons Dorp) te definiëren resp. te registreren en te ontsluiten. Beheerders kunnen zelf objecttypen aanmaken. De bedoeling is dat er aangesloten wordt bij landelijke standaarden, daar is echter nog geen voorziening voor aanwezig. Die voorziening – die definities koppelt aan begrippen in API’s – kan geleverd worden door het Gemeentelijk Gegevenswoordenboek.
Gemeentelijk Gegevenswoordenboek
De ontwikkeling van een Gemeentelijk Gegevenswoordenboek past in de ontwikkeling van Common Ground. Deze gaat uit van de (overigens niet verplichte) ‘adoptiecurve’ onderstaand figuur [1]. De getekende bollen zouden beschouwd kunnen worden als eindpunten van activiteiten, waarbij pas op niveau 4 gestandaardiseerde informatiemodellen in beeld zijn. Er zou zo snel mogelijk begonnen kunnen worden met de voorbereiding van het gebruik van standaardinformatiemodellen, met als eerste deelactiviteit het in kaart brengen van de standaardinformatiemodellen, zodat de resulterende informatie gebruikt kan worden bij de verdere ontwikkeling.
In concreto komt dit neer op de ontwikkeling van een Gemeentelijk Gegevenswoordenboek (GGw). Het GGw kan gezien worden als grondstof/ halffabricaat voor de verdere detaillering in een gemeentelijk gegevensmodel (GGm) of ontologie. De gemeente Delft heeft hiervoor een eerste versie geleverd [2]. GGw en GGm dienen te voldoen aan de toepasselijke standaarden, zoals de standaard voor informatiemodellering van Geonovum (MIM) [3]. Hierdoor zijn de informatiemodellen ook geschikt voor het semantische web (Linked Data).
Het GGw dient op een gebruiksvriendelijke manier beschikbaar te komen voor gebruikers. Er zijn diverse voorbeelden hiervan, zoals het Gegevenswoordenboek Stedelijk Water. Een belangrijke basis wordt gelegd door de stelselcatalogus van het ministerie van BZK (Logius) met een overzicht van de opgenomen gegevens met hun definities en onderlinge relaties in zowel basisregistraties als een aantal andere registraties. In een later stadium kunnen via de catalogus ook de data zelf geraadpleegd worden.
Schakel tussen gebruikers en ontwikkelaars
Het GGw vormt een schakel tussen gebruikers en ontwikkelaars. Dit doordat enerzijds van alle termen definities en relaties in normale mensentaal beschreven worden en anderzijds die termen vertaald worden in door de computer verwerkbare objecten, welke samenhangen in een technisch model, dat een vertaling is van een semantisch model.
Innovatiebudget
Intussen is aan de auteurs van dit artikel, op basis van een voorstel voor ondersteuning van het ecosysteem van Common Ground en/of Demodam, een innovatiebudget toegekend voor het samen met geïnteresseerde gemeenten opzetten van een Proof of Concept voor een Gemeentelijk Gegevenswoordenboek. Die PoC maakt de werking en bruikbaarheid van het GGw zichtbaar voor alle 345 gemeenten.
[1] GEMMA Gegevenslandschap
[2] Gemeente Delft: Gemeentelijk Gegevensmodel
[3] Geonovum, Metamodel Informatiemodellering
Hein Corstens is oprichter en directeur van CORSTENS informatie-architectuur
Marcel Krassenburg is zelfstandig conceptontwikkelaar en systeemontwerper
