In het debat over digitale afhankelijkheid rijst in de politiek steeds nadrukkelijker de vraag om Europese alternatieven. Minister Dirk Beljaarts van Economische Zaken stuurde de Kamer eind vorige week een update over twee belangrijke Europese initiatieven op het gebied van cloudtechnologie: het Important Project of Common European Interest on Cloud Infrastructure and Services (IPCEI CIS) en Gaia-X. Ondanks aanvankelijke uitdagingen, schetst hij een positief beeld van de Nederlandse bijdrage een beide projecten.
IPCEI CI: een open en decentraal cloud-ecosysteem
Het IPCEI CIS is een grootschalig Europees initiatief dat zich richt op het ontwikkelen van een “Multi-Provider Cloud-Edge Continuum”. Dit nieuwe type open ecosysteem, waaraan twaalf EU-lidstaten, waaronder Nederland, deelnemen, moet de technologische afhankelijkheden en lock-in-effecten verminderen die de markt verstoren. Meer dan 100 bedrijven, waaronder veel kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), en onderzoeksinstellingen werken samen aan dit project, met een totaal investeringsvolume van ongeveer € 4 miljard voor de periode 2024-2031.
Nederland draagt op drie manieren bij aan dit ambitieuze project. Drie projecten, waarvan er twee gebaseerd zijn op een consortium, ontvangen gezamenlijk maximaal € 71,2 miljoen aan subsidie van het ministerie van Economische Zaken (EZ). De Nederlandse partijen investeren zelf ook aanzienlijk in hun projecten, waarbij het subsidiebedrag is vastgesteld op het minimaal noodzakelijke bedrag om de projecten uit te kunnen voeren.
De eerste rapportage over de voortgang van de Nederlandse projecten werd verwacht in februari 2024, maar is uitgesteld naar een later moment, gezien de relatief recente start van de projecten in december 2023. Echter, sommige projecten hebben al concrete resultaten opgeleverd. Zo presenteerde ECOFED op 12 december 2024 de eerste nieuw ontwikkelde oplossingen voor een dienst om met één druk op de knop tussen cloudapplicaties van verschillende aanbieders te kunnen migreren.
De minister benadrukt dat de Nederlandse projecten ondanks enkele aanvankelijke uitdagingen, zoals het relatief onbekende IPCEI-instrument, nu soepel verlopen en dat het kabinet een vlotte uitvoering verwacht. Alle Nederlandse partijen rapporteren jaarlijks aan de RVO over de voortgang van hun projecten, en de resultaten worden ook openbaar gemaakt via de Europese projectwebsite en de RVO-website.
Gaia-X: Betrouwbare data-infrastructuur
Gaia-X is een privaat Europees initiatief, dat gericht is op het ontwikkelen van een verbeterde marktomgeving voor cloud en data. Het initiatief, onder Belgisch recht, verbindt honderden bedrijven en organisaties die samenwerken aan de ontwikkeling van een gefedereerd systeem van regels en afspraken voor datadeelinfrastructuur en cloudomgevingen. Het doel is om standaarden te bieden die zorgen voor veilige gegevensuitwisseling, datasoevereiniteit en interoperabiliteit. Nederlandse organisaties nemen deel aan Gaia-X, maar de overheid heeft er geen directe betrokkenheid bij, gezien de private aard van het initiatief.
‘Op het gebied van data-infrastructuur heeft Gaia-X in de afgelopen jaren de nodige resultaten opgeleverd. Er zijn 20 lighthouse projecten gestart rondom sectorale data spaces, waarmee bouwblokken worden ontwikkeld om vertrouwd data te delen in onder andere de maakindustrie, gezondheidszorg, energie en mobiliteit.14 Na de stroeve aanloopfase heeft Gaia-X recent ook deliverables gepresenteerd op het vlak van cloudomgevingen.’
De minister haalt in zijn brief een aantal positieve ontwikkelingen aan. De ontwikkeling van Gaia-X labels die als waarborg moeten dienen dat clouddiensten voldoen nu aan criteria op het gebied van transparantie, gegevensbescherming, interoperabiliteit, veiligheid, portabiliteit, duurzaamheid en Europese controle. Ook wordt gewerkt aan de ontwikkeling van Gaia-X Digital Clearing Houses (GXDCH), die vertrouwde plekken moeten worden voor geautomatiseerde data-uitwisseling.
‘Het kabinet is in beginsel positief over de opgeleverde deliverables van Gaia-X en hun potentiële rol als een vertrouwensplatform op de Europese cloudmarkt. De deliverables sluiten aan bij lopende nationale en Europese beleidsinitiatieven om een goed functionerende markt te creëren met een ecosysteem waarin verschillende Europese dienstenaanbieders op een federatieve wijze samenwerken om tot een competitief aanbod te komen’
Zorgen en uitdagingen
Hoewel de minister in de brief overwegend positief is over de voortgang van zowel IPCEI CIS als Gaia-X, benoemt hij impliciet ook een aantal zorgen en uitdagingen. Het IPCEI CIS project kende een moeizame start, mede veroorzaakt door een gebrek aan bekendheid met het IPCEI-instrument in Nederland. Een succesvolle implementatie hangt af van de medewerking van vele partijen en een effectieve integratie van verschillende technologieën. Dat geldt ook voor Gaia-X. Beide zijn complexe projecten met vele deelnemers en een uitgebreide scope. Effectieve coördinatie en communicatie tussen alle betrokken partijen is cruciaal, maar vereist voortdurende inspanning en aandacht.
Een belangrijke uitdaging wordt volgens de minister de acceptatie van de ontwikkelde Gaia-X labels en clearing houses door de markt. Het zal de nodige marketing en overtuigingskracht kosten om tot een succesvolle marktadoptie te
Toekomstige stappen en samenwerking
De minister sloot de brief af met de toezegging dat de Tweede Kamer bij nieuwe ontwikkelingen of belangrijke mijlpalen nader zal worden geïnformeerd over de voortgang van de samenwerkingsprojecten. Hij benadrukte het belang van de opgedane ervaringen voor een potentieel vervolg op het IPCEI CIS in 2025. Hij benadrukte ook het belang van de samenwerking tussen de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven en academische instellingen voor het succes van deze initiatieven. De ontwikkelingen rondom zowel IPCEI CIS als Gaia-X worden nauwlettend in de gaten gehouden.
Lees ook:
Waarom is dit geen standaard informatie op elk overheidsintranet en op elke school? Er wordt nog zoveel onzin geschreven, terwijl sinds de corona pandemie een bruisend data ecosysteem is doorgebroken, dat zoveel verder gaat dan alleen GaiaX, maar we hebben ook CatenaX, Pontus-X, etc. We hebben Fiware.org, IDSA.org, Eclipse.org, ishare.eu … Er vinden razendsnelle ontwikkelingen plaats rond identiteit bepaling en – toekenning. Er speelt een hele evolutie van digitale soevereiniteit en geavanceerde technologische interoperabiliteit, onder volle eerbiediging van de Europese noties van privacy, autonomie en de rechten van individuen en organisaties.
Het is ook niet zo dat de aansturing eenhoofdig gebeurt. De Europese Commissie ondersteunt deze ontwikkelingen actief via verschillende directoraten-generaal (DG’s) en initiatieven. DG CONNECT en DG GROW spelen een leidende rol in het bevorderen van de digitale economie, het faciliteren van de digitale markt en de digitale transformatie van de Europese industrie. Zij zijn direct betrokken bij Gaia-X en de bredere implementatie van ICT-standaarden die de basis vormen voor een interoperabele en soevereine digitale infrastructuur. Het European Blockchain Services Infrastructure (EBSI) project, een gezamenlijk initiatief van de Europese Commissie en het European Blockchain Partnership (EBP), illustreert de inzet van de EU voor het creëren van een veilige, transparante en efficiënte grensoverschrijdende dienstverlening via blockchain-technologie. Dit project ondersteunt de realisatie van SSI en DiD door een betrouwbare infrastructuur voor digitale identiteiten te bieden.
Dan is daar DG JUST, verantwoordelijk voor rechtvaardigheid, consumentenrechten en gegevensbescherming, heeft een belangrijke stem in de regulering rond privacy en digitale identiteit. De werkzaamheden van DG JUST rond de GDPR zijn weer bijzonder relevant voor SSI en DiD, die de bescherming van persoonlijke gegevens in het digitale domein waarborgen. Ook ideaal voor de implementatie, in September 2025, van de EU Gegevenswet. Alles hangt elegant samen.
De Europese Commissie, met haar diverse DG’s en partnerschappen, speelt een cruciale rol in de vormgeving van een digitale toekomst voor Europa die gebaseerd is op de principes van soevereiniteit, openheid en interoperabiliteit. Samenwerking tussen beleidsmakers, de industrie en technologische gemeenschappen is dus essentieel om de voordelen van deze initiatieven te maximaliseren en een inclusieve, veilige en bloeiende digitale economie voor alle Europeanen te realiseren. Juist Nederland speelt hier al op heel veel punten een voortrekkersrol … en niet altijd dankzij de politiek, maar dankzij onze open economie en internationaal georiënteerde ondernemers.