Besluitvorming over innovatie op basis van nieuwe technologieën is ingewikkeld. Een van de bemoeilijkende factoren die we bij Digicampus vaak tegenkomen is onzekerheid. Leuk al die kansen die GovTech op basis van nieuwe technologie ons kan bieden, maar wat halen we ons als overheid op de hals met GovTech gebaseerd op vertrouwensdiensten, DLT, Digital Twins, Data Wallets of AI?
Beeld: Shutterstock
Een recente publicatie van het Rathenau Instituut stelt dat onzekerheid een zeskoppig monster is. Samen met acht Europese landen onderzocht het Rathenau of voorzorg en innovatie met elkaar te verenigen zijn aan de hand van casestudies naar onder meer nanotechnologie, afvalwater in de stad en kunstmatige intelligentie in de zorg. Hun conclusie? Het toepassen van voorzorg hoeft innovatie niet in de weg te staan en kan juist helpen op een positieve manier richting te geven aan innovatie. Maar: een simpele kosten-batenanalyse is vaak niet voldoende om een uitweg te vinden.
Hoeveel (wetenschappelijke) kennis is nodig om voldoende comfort te hebben om een technologische oplossing te omarmen?
Bij Digicampus herkennen we het zeskoppige monster dat onzekerheid heet èn zoeken we continu naar manieren en methoden om onzekerheden te adresseren in het innovatieproces. Aan de Digicampus-tafels zien we hoe lastig de discussie is en hoe verlammend onzekerheid kan werken. Waar zoeken we precies zekerheid voor en wanneer is er sprake van voldoende zekerheid? Hoeveel (wetenschappelijke) kennis is nodig om voldoende comfort te hebben om een technologische oplossing te omarmen? Welke zorgplicht heeft de overheid bij het omarmen van technologie en hoe geef je daar handen en voeten aan? Wanneer is er voldoende grond om een technologie te verbieden of flink in te perken? Hoe weeg je belangen af en wie mogen daarover meepraten en beslissen?
Onzekerheden de introductie van Data Wallets
Onderstaand illustreren we de verschillende vormen van onzekerheid die Rathenau vond aan de hand van een actueel vraagstuk op onze eigen tafel: de introductie van Data Wallets in de samenleving. Als het aan de Europese Commissie ligt kan elke Europeaan zich straks identificeren met zo’n wallet-app bij publieke en private partijen, wat als startpunt kan dienen voor het faciliteren van allerlei publieke en private dienstverlening.
Diverse partijen willen zich voorbereiden op dit toekomstbeeld en hierbij komen de volgende vormen van onzekerheid naar voren:
1. Onzekerheid over de situatie in de wetenschappelijke gemeenschap: rondom Data Wallets zien we in de wetenschap verschillende definities en bijbehorende hypothesen over wat de maatschappelijke consequenties kunnen zijn. Het thema is nog relatief nieuw en er zijn diverse smaken van Data Wallets te onderkennen met weinig of juist veel functionaliteiten (o.a. identificeren, ondertekenen, aanvragen, machtigen, corrigeren enz.). Duiding van de onzekerheden hangt af van aan welke type wetenschapper (filosoof, ethicus of gedragswetenschapper enz.) je het vraagt.
2. Onzekerheid die samenhangt met de eigenschappen van de technologie: veel van de partijen die experimenteren met Data Wallets maken gebruik van decentrale technologie omdat dit meer privacy en controle belooft voor de gebruiker. Er is onzekerheid over haalbaarheid, betaalbaarheid, schaalbaarheid en noodzaak voor de overstap naar een decentrale digitale identiteitsinfrastructuur.
3. Onzekerheid omdat de omgeving complex is: bij de toepassing van Data Wallets is een groot aantal partijen betrokken met verschillende behoeften en belangen. Bovendien is het een onderwerp dat leeft in de maatschappij en de politiek. De impact van keuzes is moeilijk te overzien: welke rollen zouden private leveranciers kunnen spelen, wat gaat de impact van keuzes zijn op bestaande wallet-achtige oplossingen (in bijvoorbeeld de zorg of de schuldhulpverlening), welk ongewenst gebruik zou kunnen ontstaan en moeten we dat voorkomen?
4. Onzekerheid omdat er veel interacties plaatsvinden: het eenvoudig kunnen ophalen en delen van gegevens kan een samenleving vormen waarin allerlei partijen – voor allerlei handelingen – om gegevens vragen. Hoe houd je het voor mensen overzichtelijk en voorkom je overvraging en klakkeloos toestemming geven voor gebruik van gegevens?
5. Onzekerheid omdat de oplossingen onduidelijk zijn: een goede afbakening van het begrip “Data Wallet” ontbreekt, net als een eenduidig beeld van wat je daar in de toekomst allemaal mee kan. Wordt de wallet een persoonlijke datakluis of een persoonlijke assistent die op basis van jouw data allerlei adviezen en suggesties gaat geven? Omdat de oplossingen en de onderliggende technologie nog zo in flux zijn, is het lastiger om de risico’s te voorspellen.
6. Onzekerheid omdat bestuurlijke controle lastig is: met het introduceren van wallet-technologie rijst ook de vraag over de zorgplicht van de overheid. Hoe kun je als overheid zeker zijn dat de aanbieders van wallets geen ongewenste handelingen met de persoonlijke gegevens uitvoeren? En wanneer er toch iets misgaat, hoe zorgen we dan dat fouten of identiteitsfraude niet in allerlei systemen en processen blijft doorwerken?
Multiple helix aanpak als strategie voor onzekerheidsreductie
100% zekerheid bestaat niet, op geen enkele van de genoemde zes onzekerheden. Hoe boek je dan toch voortgang in het maximaliseren van de potentie en het minimaliseren van de risico’s? Door te starten en onzekerheidsreductie te zien als een doorlopend proces. De Digicampus strategie is gestoeld op collectief leren door het samenbrengen van verschillende perspectieven en expertises. We brengen wetenschappers, techneuten, bestuurders, overheidsprofessionals, inwoners en ondernemers samen. We hebben deze strategie geoperationaliseerd in een werkwijze, methoden en tools. Een aantal methoden werkt in onze ervaring goed om onzekerheden bespreekbaar te maken en te reduceren.
De Digicampus strategie is gestoeld op collectief leren door het samenbrengen van verschillende perspectieven en expertises.
- Betrekken van wetenschappers uit diverse vakgebieden/multidisciplinair onderzoek: We betrekken wetenschappers vanuit diverse vakgebieden in onze activiteiten, variërend van interviews tot deelname aan workshops en Future Gov tafels. Dit helpt om gezamenlijk tot definities te komen, risico’s te duiden en gerichter wetenschappelijke kennis te ontsluiten die wereldwijd in papers is gevat. Daarnaast experimenteren we met een groep studenten met multidisciplinair onderzoek: studenten (en de begeleidende wetenschappers) kijken daarin vanuit hun eigen vakgebied (o.a. data-science, ethiek, design en technische bestuurskunde) naar hetzelfde vraagstuk en worden uitgedaagd samen tot oplossingen te komen.
- Moral Impact Assessment/begeleidingsethiek (ECP): dit is een workshop binnen de aanpak begeleidingsethiek van ECP waarin verschillende betrokkenen de dialoog met elkaar voeren over de toepassing van een concrete technologie in een specifieke context en de beperkingen daarbinnen. Gezamenlijk komen ze tot concrete handelingsopties om positieve baten te versterken en negatieve uitkomsten te reduceren.
- (User driven) prototyping: om de eigenschappen van technologie en de impact daarvan vroegtijdig zichtbaar en voelbaar te maken kan (rapid) prototyping uitkomst bieden. Mock-ups en demo’s helpen om de werking van een oplossing te duiden en het gesprek te voeren over gewenst gebruik en risico’s en mitigerende maatregelen. Door gebruikers van de technologie (inwoners, ondernemers, medewerkers) vroegtijdig te betrekken (user driven prototyping) creëer je bovendien nieuwe perspectieven op het probleem en mogelijke alternatieve oplossingen.
- GovTech Validatielab (YES!Delft): het doel van het validatielab is om snel inzicht te krijgen in kosten en baten voor alle mogelijke stakeholders, nu en in de toekomst, om zo breed toepasbare implementaties te garanderen. GovTech aanbieders werken samen met (publieke) stakeholders naar een pilot waarin onzekerheden stapsgewijs worden gereduceerd.
- Future gov tafel: Digicampus organiseert een aantal Future gov tafels. Daarin bespreken we met bestuurders en wetenschappers de verandering in rollen en verantwoordelijkheden die nieuwe technologie brengt. De gesprekstafel focust op de impact en verandering die nieuwe technologie brengt, de rollen en verantwoordelijkheden in deze verandering en de innovatieve samenwerking die dit vraagt. Het gesprek over de benodigde bestuurlijke controle wordt open gevoerd.
- Dilemma design/design for values: met deze methoden worden belangenafwegingen in technologie expliciet gemaakt en zoek je naar oplossingen om waarden die belangrijk worden gevonden (bijvoorbeeld inclusiviteit, rechtvaardigheid, proportionaliteit) in het ontwerp van oplossingen mee te nemen.
Meer weten over onze aanpak voor onzekerheidsreductie? Neem contact op via info@digicampus.tech
Nitesh Bharosa is hoogleraar ‘GovTech & Innovation in Digital Government Ecosystems’ bij TBM en wetenschappelijk directeur van Digicampus.
