Het wordt tijd voor een andere mindset als het gaat over eigendom en beheer van overheidsgegevens. Alleen dan kunnen we de dienstverlening vanuit de overheid verbeteren en de burger echt centraal stellen.
‘Alle informatie die relevant is voor het vinden van een nieuwe baan zou van het UWV moeten overgaan naar de gemeente. Beeld: UWV
Als iemand een uitkering bij een gemeente aanvraagt, dan heeft de gemeente allerlei gegevens nodig. Veel van deze gegevens heeft de overheid zelf in huis en vragen we niet opnieuw aan de burger. Zoals het woonadres. Maar veel andere gegevens vragen we wel, terwijl die ergens binnen de overheid wel bekend zijn. We halen die niet op, omdat het lastig is om ze te krijgen of omdat instanties ze niet willen delen. Veel organisaties, ook binnen de overheid, denken nog steeds dat zij eigenaar zijn van gegevens. Dat is een fundamentele fout in denken. Die gegevens zijn niet van jou, toevallig omdat ze in jouw systemen staan. Die gegevens zijn van de burger. Of van het bedrijf waar ze over gaan.
Stel, iemand wordt werkeloos. Diegene krijgt dan eerst een uitkering van het UWV. Als die uitkering afloopt, dan moet er een nieuwe uitkering worden aangevraagd bij de gemeente. Het gaat nog steeds om dezelfde persoon, met dezelfde competenties, arbeidsverleden, opleiding en ambities voor een nieuwe baan. Maar de overheid knipt deze persoon in tweeën, want bij de gemeente begint alles opnieuw. Dezelfde vragen worden gesteld, een nieuw dossier wordt aangemaakt. Terwijl je eigenlijk een vloeiende lijn wilt: alle informatie die relevant is voor het vinden van een nieuwe baan zou van het UWV moeten overgaan naar de gemeente. Dat gebeurt beperkt of niet, om allerlei redenen. Veel daarvan komt voort uit denken vanuit de eigen organisatie, in plaats van de burger centraal stellen. Waarbij privacyregels worden gebruikt om uit te leggen waarom iets niet ‘mag’. Maar als je de burger toestemming vraagt voor het delen van bepaalde gegevens, je alleen die gegevens ophaalt die je nodig hebt en deze bovendien gebruikt voor het uitvoeren van een wettelijke taak, dan is privacy meestal geen belemmering.
Burger serieus nemen
De overheid heeft al lang de ambitie om de burger centraal te stellen. Als we dat echt willen doen, dan kijken we anders aan tegen gegevensdeling. Dan delen wij als overheden onderling niet de gegevens van de burger, maar delen we gegevens die wij toevallig in onze systemen hebben. Dat is echt een andere mindset. Er hoort bij dat we de burger serieus nemen. Om bij het voorbeeld van de uitkering te blijven: bij de aanvraag van een bijstandsuitkering controleert de gemeente bijvoorbeeld of de aanvrager een auto heeft en hoe duur die auto is. In de mindset die ik bedoel, gebeurt deze controle uiteraard nog steeds, maar legt de gemeente aan de burger voor wat er is gevonden: deze gegevens hebben we van u, klopt dat? Zo nee, dan kunt u dat meteen doorgeven. Want achter de schermen heeft de gemeente gegevensuitwisseling met de bronadministratie (in dit geval de Rijksdienst voor Wegverkeer), die zo nodig de wijziging verifieert. Dat is de burger centraal stellen èn serieus nemen. En het bevordert de kwaliteit van de registraties!
Bij Wigo4it werken we met de vier grote gemeenten samen aan informatievoorziening voor het sociaal domein. Wij willen samen met deze gemeenten de burger echt eigenaar maken van zijn gegevens. Dat lukt alleen als we het samen doen en als de hele overheid op deze manier over gegevensdeling gaat denken. Laten we overheidsbreed die stap zetten! Technologisch gezien kan het – en dan bedoel ik niet de hardcore databasetechnologie, maar de manier waarop we IT ontwerpen. Apps en services zijn inmiddels gangbaar: kleine programmaatjes die niet zelf gegevens opslaan, maar gegevens uit allerlei bronnen ophalen die nodig zijn voor het uitvoeren van een specifieke taak. Zoals Buienradar: die app haalt alleen de gegevens op die voor mijn locatie op dat moment relevant zijn.
Technisch gezien betekent dit dat we de overheids-IT anders ontwerpen, zodat we data breed toegankelijk maken. Die data kunnen blijven staan in de systemen waar ze nu ook staan, met als grote verschil dat de beheerders daarvan niet (meer) de eigenaar van die gegevens zijn. Want dat is de burger. De beherende instanties zullen deze gegevens dan ook zo moeten opslaan dat de burger ze kan controleren en ze makkelijk gedeeld kunnen worden, op verzoek van de burger of omdat een overheidsinstantie ze nodig heeft voor de uitvoering van een wet. Dàn stellen we de burger centraal.
Maurits Gortemaker is business consultant bij Wigo4it.
Prima initiatief.
Toch een vraagje: Hoe makkelijk wordt de dossier informatie van die burger meegenomen bij verhuising van één van die 4 gemeentes naar een andere (kleinere) gemeente?
Maw. Goed begin om integralitetit van centrale overheidsdata voor de decentrale overheid te verbeteren, maar hoe zit dat bij de decentrale overheid onderling of vanuit decentrale overheid naar centrale overheid (vb. GBA/BRP). Daar raakt je een groter en hardnekkiger probleem zeker als het overheidsbeleid meer vrijheid geeft voor locale regionale implemetatie van uitvoering.
Inderdaad: ontzettend veel “organisaties, ook binnen de overheid, denken nog steeds dat zij eigenaar zijn van gegevens. […] Die gegevens zijn niet van jou, toevallig omdat ze in jouw systemen staan.” Inderdaad, dat “is een fundamentele fout in denken.” Zo’n weeffout loopt evenwichtig informatieverkeer vervelend voor de voeten. In Manifest voor informatieverkeer is deze weeffout ook al onderkend en van eerste oplossingshanden-en-voeten voorzien.
Klopt, veel “daarvan komt voort uit denken vanuit de eigen organisatie”. Cruciaal is het besef – nieuwe mindset – dat iedere partij een deelnemer aan maatschappelijk informatieverkeer is en derhalve van een rechtmatige plaats onder de informatie-zon voorzien moet zijn. Laten we daarom vooral evenwicht zoeken en niet doorslaan naar een ander extreem door “de burger centraal [te] stellen.” Dat zou een weeffout van dezelfde categorie opleveren. Alle partijen, niet alleen burgers, moeten als deelnemer aan maatschappelijk informatieverkeer serieus genoemen worden.
Wie wil werken aan mindset-change, zou kunnen kijken naar het eigen woordgebruik. Neem, bijvoorbeeld, het woord “overheidsgegevens” waar dit artikel mee opent. Welke ongewenste suggesties gaan van dat woord uit? Inderdaad, niet meer gebruiken dus; past niet bij nieuwe mindset.
Heel terechte signalering dat het begint met anders kijken naar zaken als eigenaarschap van gegevens en erkennen dat burgers en bedrijven daarbij een veel grotere rol moeten gaan spelen. Inspirerend voorbeeld hiervan is het identiteitsplatform IRMA (https://privacybydesign.foundation/irma/) dat de gebruiker volledig laat bepalen wie wat van hem/haar mag weten. Zou zomaar eens meer op kunnen gaan leveren dan grote kostbare projecten die de oude mindset nog hanteren.
Bedankt voor jullie reacties!
@Geer: de mindset die ik beschrijf, zou moeten leiden tot open uitwisseling van gegevens (met gevraagde toestemming van de burger), ongeacht hoe groot of hoe klein de organisatie is. Dus ook kleine gemeentes zouden hiervan gebruik moeten kunnen maken.
@Jan: ik neem de burger niet serieuzer dan andere partijen, maar beschouw gegevens over de burger als eigendom van de burger, gegevens over een bedrijf als eigendom van dat bedrijf, etc. Ik zie inderdaad dat in de redactionele samenvatting het woord ‘overheids…’ is toegevoegd. Dat is net niet mijn bedoeling :)