De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit maakt de inspectieresultaten van lunchrooms openbaar met de Horeca inspectiekaart. Open State Foundation dringt er op aan die informatie snel als open data beschikbaar te stellen. Waarom open data zo belangrijk zijn en waarom het voor overheidsorganisaties om een aanloop vraagt.
Waar kan ik veilig lunchen?
Op de Horeca inspectiekaart kunnen consumenten sinds juli 2014 inspectieresultaten van lunchrooms op naam, plaats of postcode opvragen: wordt op de juiste wijze omgegaan met voedsel, is het hygiënisch en ongediertevrij? Geïnspecteerde lunchrooms krijgen een kleurcode: groen, oranje of rood. Bij groen is het oké, oranje geeft aan dat er één of meer tekortkomingen zijn, rood dat er een structureel probleem is. Zo’n bedrijf komt onder verscherpt toezicht van de NVWA. Wanneer geen recente inspectiegegevens beschikbaar zijn, staan bedrijven op ‘wit’. Ondernemers kunnen dan een eigen verklaring invullen, gevolgd door een inspectie.
De Horeca Inspectiekaart app voor Android en iPhone is inmiddels 90.000 keer gedownload. Daarnaast is de kaart op de website van de NVWA beschikbaar.
Open State: Consumenten zoeken informatie niet bij overheid
Open State Foundation bevordert digitale transparantie door het ontsluiten van open data en de ontwikkeling van innovatieve en creatieve toepassingen te stimuleren. Of zoals directeur Arjan El Fassed het zegt: “We werken aan een leuker en slimmer Nederland. De overheid heeft een goudmijn aan data. Door die als open data te delen, geeft ze iets waar door de maatschappij geïnvesteerd is terug aan de samenleving.”
Eigen hand
De overheid is weliswaar bezig meer openbaar te maken, maar wil informatie vaak nog te veel in eigen hand houden, ziet El Fassed. “Wanneer de overheid een app maakt, moet ze de achterliggende data daarbij ontsluiten. Er zijn andere partijen die misschien wel betere apps kunnen maken en die informatie kunnen combineren met andere informatie, waardoor weer nieuwe toepassingen ontstaan.” Een voorbeeld daarvan: “In Amerika zijn bijvoorbeeld arbeidsinspectiegegevens als open data beschikbaar. Als jij op zoek bent naar een baan en je krijgt ook inzicht in de werkomstandigheden van bedrijven, biedt dat meerwaarde.” Zo zijn er meer voorbeelden te bedenken. “Er blijken vaak veel leuke inventieve dingen mogelijk met overheidsgegevens waar de organisatie zelf nooit aan heeft gedacht of die niet onder het takenpakket vallen. Dat leidt tot betere publieke dienstverlening, meer innovatie en economische meerwaarde, doordat er nieuwe bedrijfjes ontstaan.”
Open format
Open State heeft kritiek op de Horeca inspectiekaart van de NVWA omdat de achterliggende data niet in open-dataformaat beschikbaar zijn. El Fassed legt uit: “Het doel van inspecties is dat je kwalitatief goede lunchrooms hebt en dat je als consument zonder kennis van zaken veilig ergens je broodje kunt eten. Dat bereik je door consumenten goed te informeren, zodat lunchrooms met elkaar concurreren op kwaliteit. Maar wie op zoek is naar een lunchroom, gaat doorgaans niet naar de NVWA-website of app, maar naar een site als Iens. Wanneer de NVWA de inspectiegegevens als open data deelt, kunnen andere partijen die integreren in hun informatieaanbod. Zo komt de informatie terecht op plekken waar consumenten daadwerkelijk komen.”
Arjan el Fassed, directeur Open State Foundation.(Foto: Bob Bronshoff – Wikiportret)
En zo lastig is het ontsluiten van de data van de Horeca inspectiekaart niet, constateert hij. “Achter de Horeca inspectiekaart hangt gewoon een tabel met gegevens. Zet die tabel dan ook op de website, zodat de gegevens beschikbaar zijn voor hergebruik. Dan bereik je dat het consumentengebruik groter wordt en meer op kwaliteit geconcurreerd wordt.
Cultuur
De grootste belemmering bij open data is meestal overheidscultuur, denkt El Fassed. “Weinig risico’s nemen, geen fouten durven maken. Ik merk ook men soms bang is dat informatie verkeerd wordt opgepikt: ‘Hierbij hoort duiding, een verhaal; iemand anders kan die data heel anders interpreteren’. Dát is een gegeven”, verzekert hij. “De samenleving wordt steeds horizontaler. Een kritische houding naar de overheid hoort daarbij: ‘Geef mij de data maar, ik hoef je duiding niet.’ De overheid moet leren los te laten.”
Open data wordt vaak nog gezien als hobbyproject of als innovatie, constateert El Fassed. “Anno 2015 mag je verwachten dat dit gewoon geregeld is.” Aan de kosten ligt het niet. Het kost weinig extra geld. Het behandelen van WOB-verzoeken is veel duurder.”
NVWA: Zorgvuldig rekening houden met serieuze belangen
Jan Meijer is programmadirecteur bij de NVWA. “Met de Horeca inspectiekaart geven we mensen een keuzeperspectief; consumenten én bedrijven. Beiden hebben daarin een eigen verantwoordelijkheid. Het is voor de NVWA één van de instrumenten om naleving van wet- en regelgeving te bevorderen. De achterliggende gedachte is dat bedrijven er eerder voor zorgen dat het goed is; je wil tenslotte niet met een oranje of rood licht op de kaart staan.“
Jan Meijer, programmadirecteur bij de NVWA
Openbaar
Tony Nolde, programmamanager Openbaarmaking maakt een onderscheid tussen openbaarheid en open (overheid) data. “Open data houdt in dat zoveel mogelijk gegevens die worden verzameld op kosten van de belastingbetaler, op zo’n manier worden gedeeld dat ze ook kunnen worden ingezet voor andere doelen. De NVWA is hier een voorstander van. De NVWA stelt nu bijvoorbeeld al de exportvoorwaarden van verschillende producten als open data beschikbaar, het bedrijfsleven heeft daar veel baat bij.“
Uitdaging
De open data zijn uiteindelijk het resultaat van het inspectieproces dat erachter ligt. “De inspectiegegevens van de lunchrooms zijn al openbaar via de website en de app. Daarnaast publiceren we wekelijks een lijst met alle inspectieresultaten online. Andere partijen zoals RTL en kranten halen die gegevens op en zetten die om naar hun eigen website. Die gegevens zijn nog niet geautomatiseerd te verwerken door anderen. Dat komt door een technische tegenvaller. Arjan El Fassed roept op daar een tussenvorm voor te vinden, daar heeft hij gelijk in. En die laatste stap, die komt er ook. Maar vergis je niet, de stap naar open data is een technisch kunstje. De échte uitdaging ligt erin meer van onze gegevens openbaar te maken, dan wordt het pas echt interessant voor andere partijen. Lunchrooms zijn nog een beperkte groep in de horeca. Horeca is bovendien slechts één van de 21 inspectiedomeinen van de NVWA.”
Ontwikkelen
Het traject om te komen tot openbaarheid van de inspectiegegevens is complex, vertelt Meijer: “We kunnen niet zomaar zeggen: hier hebben we de gegevenssets uit de inspecties, die zetten we op de site en dan zijn we klaar.” Nolde vult aan: “We leggen de prioriteit bij een goede pilot en het ontwikkelen van een kader dat goed uitvoerbaar is.” Bij het openbaar maken van de resultaten van lunchrooms is intensief samengewerkt met Horeca Nederland en de Consumentenbond. Die balans is belangrijk, benadrukt Meijer: “Je wilt consumenten een goed keuzeperspectief bieden, maar ook recht doen aan de ondernemers. Het zijn wel serieuze belangen en daar gaan we zorgvuldig mee om.” Voldoende draagvlak bij ondernemers als consumenten is een voorwaarde voor de effectiviteit, vult Nolde aan. “Als ondernemers er niets in zien, gaan ze er niet naar handelen. Als de consument het niet begrijpt, bereik je ook weinig. Het moet ook voor de media interessant genoeg zijn.”
Tony Nolde, programmamanager Openbaarmaking.
Vakjargon
Meijer: “Je begint met inspectierapporten voor en door vakmensen met bijbehorend jargon. Die moeten op een juridisch correcte manier worden omgezet in informatie die voor een leek in één keer duidelijk is.” Daarmee ben je er echter nog niet. Die nieuwe vorm vraagt om nieuwe keuzes. “Wanneer vinden we iets groen, wanneer oranje, of zelfs rood? En wat doe je met bedrijven waar je al een tijd niet bent geweest? Dat soort vragen waren in de oorspronkelijke vorm van een inspectierapport niet nodig.”
Ook de Tweede Kamer mengt zich in de discussie, vertelt hij. “Er zijn bijvoorbeeld opmerkingen gemaakt over de betekenis van de kleur rood. Bij de huidige versie van de kaart betekent rood dat het bedrijf nog open kan zijn, maar dat we hebben ingegrepen. Dat gaat worden: rood betekent ‘sluiten’. Daarom passen we de scoringssystematiek nu aan.”
Leerschool
Nolde kijkt terug: “We merken dat het een leerschool is. Het dwingt ons om meer van buiten naar binnen kijken naar onze processen. Openbaarheid is een enorme trigger om de eigen werkprocessen te uniformeren en te moderniseren.” Het zorgt ook voor onvoorziene veranderingen. “Zat er voorheen niemand te wachten tot de inspecteur terugkwam, nu bellen bedrijven op dat ze liefst morgen een herinspectie willen: ‘Ik wil van die kleur af’. De snelheid waarmee je een herinspectie kunt doen, wordt cruciaal.”
Met het openbaar maken van de resultaten wordt ook het eigen handelen transparanter. “Consumenten gaan er gewoon van uit dat wij ervoor zorgen dat alles altijd goed is. Het beeld is dat we overal meerdere keren per jaar komen, terwijl we bij sommige groepen bedrijven maar één keer per vijf jaar komen. De capaciteit is immers beperkt en de NVWA werkt risicogericht. Er ontstaan dan ook discussies over wat de minimale inspectiefrequentie is.”
Slim organiseren
De spelregels voor de horeca kunnen grotendeels hergebruikt worden bij de andere domeinen. “Je hebt dan nog wel te maken met andere wetgeving, andere bedrijven en andere inspecteurs; maatwerk blijft nodig”, waarschuwt Meijer. “We zullen onze informatiesystemen er ook op moeten inrichten, vertelt Nolde. De NVWA is een aantal jaren geleden ontstaan uit een fusie van drie inspectiediensten, en heeft nog te maken met een erfenis aan oude informatiesystemen. “We krijgen maar één keer de kans om de nieuwe systemen neer te zetten. Dat doen we dan wel meteen voor alle domeinen.”
Dit jaar worden meer horecagegevens openbaar gemaakt. Zo komen visafslagen en slachterijen aan bod. In 2020 wil de NVWA op alle toezicht domeinen inspectieresultaten openbaar maken en deze als open data beschikbaar stellen.
Wob
Een remmende factor voor uitbreiding is nog wel de administratieve procedure bij het openbaar maken van gegevens via de Wob, zegt Meijer. “De minister van VWS heeft onlangs een wijziging in de Gezondheidswet naar de Kamer gestuurd. Als deze wordt aangenomen wordt de procedure om inspectiegegevens openbaar te maken een stuk makkelijker.”
