Open data voor beter beleid en besparingen

Tot voor kort had ‘het gemeentehuis’ of ‘het ministerie’ een informatiemonopolie, en zat de burger in een afhankelijke positie. Die tijd is voorbij. Informatie ligt tegenwoordig op straat voor iedereen die een beetje handig is met ICT. Neem de Groninger die het gezeur over ‘wel of geen aardbevingen’ in zijn achtertuin zat was. Met open data van het KNMI ontwierp hij een toepassing die duidelijk laat zien waar en wanneer aardbevingen van welke kracht zijn opgetreden. De beschikbaarheid van dergelijke informatie verandert de relatie tussen overheid, burgers en bedrijven fundamenteel. Met de feiten op tafel is de welles-nietesdiscussie overbodig en kun je een zinvol gesprek voeren op inhoud.

Daarmee begeven overheden zich op nieuw terrein. Het is nog zoeken naar een goede modus operandi. Als je altijd gewend bent mooie brochures te maken met gecontroleerde informatie is het even slikken om ruwe data de wereld in te sturen en op basis van gelijkheid om de tafel te zitten met burgers, maar dat is wel de kant die we volgens Paul Suijkerbuijk, projectleider data.overheid.nl bij het ministerie van BZK, opgaan. “De maatschappij verandert snel. Open data vallen samen met de ontwikkeling naar een netwerkmaatschappij of participatiesamenleving. Die nieuwe dynamiek vraagt om een andere samenwerking tussen burgers, bedrijven en overheid. Wij hebben altijd de rol gespeeld van opdrachtgever of eigenaar van oplossingen, maar in de toekomst gaat het erom dat we als gelijkwaardige partners aan de slag gaan om mooie en nuttige toepassingen te bedenken voor de beschikbare data.”

Open data zijn door de betere kwaliteit een zegen voor de efficiëntie van de overheid

Daarbij kunnen de drie partijen elkaar versterken. “We staan voor de uitdaging om toepassingen te verzinnen die goed aansluiten bij de maatschappelijke behoeften. Hoe wij vanuit de overheid dingen organiseren, is vaak niet de handigste manier. Daarnaast verrichten app-ontwikkelaars vaak technische huzarenstukjes, die niet altijd evenveel maatschappelijke relevantie hebben. Direct contact met de burger kan zorgen voor innovatieve diensten die aansluiten op echte vragen en die oplossingen leveren voor serieuze problemen.”

Toepassingen

Want dat is de kracht van open data. Het delen van informatie met anderen dan ‘the usual suspects’ levert creatieve ideeën op. Een paar voorbeelden. Neem de app met navigatie voor mindervaliden. De ontwikkelaar kwam op het idee om alle politiekantoren daarin op te nemen, omdat die beschikken over een invalidentoilet. “Dat zijn effecten en toepassingen van data waar wij vanuit ons eigen perspectief nooit aan zouden denken”, zegt Suijkerbuijk. “Dat is winst.”

Of het omgevings-alert, een toepassing op de smartphone waarbij je als burger een waarschuwing krijgt als iemand in je buurt een vergunning aanvraagt voor een dakkapel of als er een buurtbarbecue wordt gehouden. In samenwerking met het Longfonds wordt gewerkt aan een nieuwe service voor longpatiënten die op basis van kwaliteitsgegevens van de lucht advies krijgen over voor hen ideale plekken. En dan zijn er ook nog de minder ‘harde’ open data, zoals afbeeldingen van kunstwerken uit het Rijksmuseum. Dat maakt cultuuronderwijs mogelijk waarbij je met knip- en plakwerk je eigen kunstwerk kunt maken op basis van oude meesters – of een marsmannetje kunt tekenen in de Nachtwacht.

Voordelen

Het delen van informatie biedt de overheid allerlei voordelen. Suijkerbuijk: “Ten eerste vergroten open data de transparantie. Neem een site als openspending.nl, die inzicht biedt in de inkomsten en uitgaven van gemeenten, provincies, stadsdelen en waterschappen. Daar kun je duidelijk zien waar het geld heengaat, en of het op de goede plekken terechtkomt. Zo niet, dan kun je bijsturen.”

“Daarnaast zijn open data ook uit economisch oogpunt belangrijk. De Europese Commissie schatte onlangs het effect ervan in Europa op 140 miljard euro. Onderzoeksbureau McKinsey noemde wereldwijd zelfs een getal van 3 biljoen dollar per jaar. Dat bedrag is gebaseerd op het idee dat elke wereldburger jaarlijks 35 uur minder hoeft te reizen als hij slimme realtime reisadviezen krijgt. Met dat soort extrapolaties moet je heel voorzichtig zijn, maar dat het economisch effect van nieuwe toepassingen zeer groot is, staat wel vast. Tot slot zijn open data ook een zegen voor de efficiëntie van de overheid. Dat komt niet alleen doordat ze dankzij het delen van data tot beter beleid kunnen komen, maar ook doordat de data zelf van betere kwaliteit zijn. Het simpele feit dat de data openbaar worden, maakt dat overheidsinstanties nu hard aan het werk zijn om hun vaak verouderde data te updaten.”

Kloof

Een lonkend toekomstperspectief dus. Maar voor het zover is moet er nog heel wat gebeuren, want er gaapt een flinke kloof tussen data-experts en beleidsmedewerkers. “Gemeenten hebben moeite met het maken van de vertaalslag naar de praktijk”, stelt Tim Aarts, beleidsmedewerker kwaliteit/e-dienstverlening van de gemeente Medemblik. “We hebben een schat aan data in huis, maar we hebben geen idee hoe we daar gebruik van kunnen maken. Er is sprake van een enorme kennisachterstand. Dan krijg je dat collega’s op funda kijken voor wijkinformatie, terwijl we die gegevens ook gewoon bij het CBS vandaan zouden kunnen halen. Wij zijn gewend om anderen onze eigen gegevens te laten interpreteren en te gebruiken. Dat is niet logisch. In plaats van externe adviseurs in te huren zouden we beter kunnen leren hoe we er zelf mee aan de slag kunnen en hoe we data op een goede manier kunnen inzetten.”

We kunnen beter focussen op de inhoud en laten zien wat je met die data kúnt

Slim gebruik van open data en het over elkaar heen leggen van verschillende bronnen kan leiden tot beter beleid en substantiële besparingen. Zo is Medemblik nu in gesprek met Connexxion om inzicht te krijgen in de busroutes en te kijken hoe die zich verhouden tot de eigen vervoersstromen in de gemeente. Door die gegevens in samenhang te bekijken kun je zien of het vervoer misschien efficiënter kan en of het mogelijk is ritten voor verschillende doelgroepen te combineren zodat er minder bussen hoeven te rijden. Een mooi initiatief, maar waarom zou elke gemeente eigenlijk zelf dat wiel moeten uitvinden? “We zouden moeten profiteren van elkaars ervaringen”, vindt Tim Aarts. Waarom niet groter gedacht en zo’n gesprek met Connexxion op een landelijk niveau tillen, zodat ineens inzicht ontstaat in álle busroutes? “Er is van alles gaande in afzonderlijke gemeenten. Maar om het opendatabeleid echt verder te helpen zou het goed zijn om uit te zoeken wat werkt en dat uit te rollen over de rest van de gemeenten.”

Gewoon

Want één ding is duidelijk: open data hebben de toekomst. Ze zullen steeds belangrijker worden – en daarmee ook steeds gewoner. Paul Suijkerbuijk: “Over vijf jaar hebben we het niet meer over open data, omdat die dan gewoon deel uitmaken van het beleid.” Dat kan Tim Aarts niet snel genoeg gaan, want voor praten over open data loopt volgens hem geen ambtenaar warm. “Open data als zodanig zijn geen issue. We kunnen beter focussen op de inhoud en laten zien wat je met die data kúnt. Dat betekent dat je moet zeggen: ‘We gaan de bereikbaarheid aanpakken, de zorg verbeteren of de vitaliteit van de gemeente vergroten.’ Dan haal je open data uit de wereld van de nerds en wordt het iets van de dagelijkse praktijk.”

Open data

• zijn openbaar;
• worden bekostigd uit publieke middelen en zijn bedoeld voor maatschappelijke doeleinden;
• voldoen aan ‘open standaarden’ en zijn daarmee bruikbaar voor ICT’ers;
• zijn bij voorkeur leesbaar voor computer;
• zijn vrij van auteursrechten of andere rechten van derden.

Eenvoudige toegang tot data met Open data-portal CBS

Informatie nodig over sociale zekerheid, verkeersbewegingen of de bevolkingssamenstelling in een wijk? Als burger of ambtenaar kijk je dan in StatLine, de databank van het CBS. Die bevat een schat aan betrouwbare informatie. Informatie die je als ambtenaar graag up-to-date tot je beschikking zou hebben. Tot voor kort zat er niets anders op dan alle updates handmatig te downloaden, maar met de introductie van de Open data-portal kan dat automatisch. Sinds juli 2014 is de volledige databank van het CBS als open data beschikbaar. Dat biedt kansen aan overheid en bedrijfsleven.

De Open data-portal bevat ruim 3500 datasets, goed voor 14 miljard ‘cellen’. De onderwerpen lopen uiteen van de prijsindex van koopwoningen tot de omvang van de vlinderpopulatie. Het kenmerk van open data is dat ze zich lenen voor hergebruik. Iedereen kan ze voor eigen doeleinden inzetten. Door de CBS-data te combineren met hun eigen bronnen kunnen ambtenaren er nieuwe analyses mee maken. Met de nieuwe portal is dat nu extra gemakkelijk. “De gebruiker kan de gewenste informatie eenvoudig integreren in zijn of haar bedrijfsprocessen, waar en wanneer dat relevant is, bijvoorbeeld door middel van apps en bedrijfsapplicaties”, stelt Pieter Buiten, verantwoordelijk voor IT-strategie en beleid bij het CBS. “Een ander voordeel is dat de CBS-informatie eenvoudig te combineren is met andere data. Hierdoor kunnen, op basis van bestaande data, compleet nieuwe statistiekproducten worden gebouwd.” Open data kunnen ook bijdragen aan een heldere communicatie doordat ze makkelijk zijn in te zetten voor het visualiseren van informatie, bijvoorbeeld in infographics.

ICT’ers kunnen open data in allerlei processen koppelen. Is dat eenmaal gebeurd, dan gaat er een wereld voor je open. Grootgebruikers van CBS-data kunnen door directe koppelingen tijd en geld besparen. Zo kan Randstad Nederland dankzij de Open Data Feed van het CBS informatie over de arbeidsmarkt veel sneller op de plaats van bestemming krijgen, waardoor het beter kan inspelen op de arbeidsmarkt. En ook het Sociaal Cultureel Planbureau maakt inmiddels volop gebruik van de CBS-informatie in de eigen bedrijfsprocessen. Hierdoor kunnen zij meer én automatisch analyses baseren op de meest recente gegevens. “Via een eenvoudige koppeling kunnen overheden alle gewenste informatie makkelijk beschikbaar stellen in hun eigen digitale omgeving. Dat draagt direct bij aan een beter bestuur en geïnformeerde burgers en ondersteunt de wetenschap.”