Politics of numbers

Data is politiek, maar de politiek zelf ontbeert vaak nog kennis en begrip van data. Dit is ook de conclusie van de tijdelijke Tweede Kamercommissie Digitale toekomst. Na de volgende verkiezing komt er daarom een vaste commissie om Kamerleden te ondersteunen en kennis te delen. De vraag is alleen of een commissie genoeg is.

Data biedt enorme kansen. Overheden zetten daarom massaal in op het beter benutten van data, bijvoorbeeld bij de aanpak van maatschappelijke opgaven. Dit gaat niet zonder slag of stoot. De overheid heeft niet langer een monopoliepositie rond data. Steeds vaker vindt dataverzameling plaats door bedrijven terwijl deze data ook maatschappelijke waarde heeft. Maar ook bij het gebruik van publieke data stuiten overheden op barrières, zoals wettelijke verkokering en onheldere kaders. Soms is daarom aanpassing nodig van wet- en regelgeving of een meer gecoördineerde en integrale aanpak. Dit vereist politieke aandacht voor data.

Deze aandacht beperkt zich in de praktijk tot een vooral sceptische politiek. Het debat gaat over de risico’s en misstanden rond data. Dit is voor een deel ook logisch en inherent aan de controlerende functie van de politiek. Het risico is echter dat het bij data direct gaat over SyRI (Systeem Risico Indicatie) of de ondoorzichtige algoritmes van de Belastingdienst. Belangrijke zaken, maar niet representatief voor wat data kan betekenen voor de overheid en de maatschappij.

Het is vaak ook makkelijker om de risico’s te belichten dan de kansen. De publieke perceptie wordt immers gevoed door diezelfde misstanden als waarover het debat gevoerd wordt. Er kleeft dan ook een behoorlijk afbreukrisico aan het gebruik van data door overheden, terwijl de kansen vaak onderbelicht blijven. En ook hier geldt dat onbekend onbemind maakt. Er zijn minstens net zoveel voorbeelden van datagebruik door overheden waarmee burgers wél zijn geholpen. Bijvoorbeeld bij het in kaart brengen en voorkomen van armoede, het opsporen van ondermijnende criminaliteit en het verbeteren en verduurzamen van stedelijke mobiliteit.

Ondanks de sceptische houding van de politiek wordt de politiek zelf ook steeds meer datagedreven. In deze politics of numbers worden standpunten gevormd en onderbouwd door cijfers, waarbij – zeker in deze coronatijd – blijkt dat interpretatie van data nog vaak onderhevig is aan politieke discussie. Zie de debatten over besmettingscijfers of stikstofuitstoot waarin veel wordt gevraagd van de datavaardigheid van politici. Zo moet er een oordeel gevormd kunnen worden over herleidbaarheid, kwaliteit en juistheid van data en modellen. Een competentie die zeker binnen de politiek nog geen gemeengoed is. Bij goed gebruik kan data zorgen voor een beter begrip van maatschappelijke vraagstukken en het beleidsproces democratiseren. Maar wanneer politici en opiniemakers selectief uitschieters aangrijpen om hun punt te maken, kan data het beleidsproces ook kapen.

Om de kansen van data als Nederland beter te benutten is meer kennis en begrip van data in de politiek noodzakelijk. Hetzelfde geldt voor het gebruik van data door de politiek zelf. Op nationaal niveau is een commissie een goede stap voorwaarts. Met een klein half jaar tot de volgende verkiezingen zou het nog beter zijn als partijen datavaardigheid meenemen in de functieprofielen van de aanstaande Kamerleden.

Christian Verhagen is senior adviseur bij Verdonck, Klooster & Associates en publiceert regelmatig over data en technologie in de publieke sector.