De kern van de Omgevingswet is dat we er samen uit moeten komen. Dat begint met te erkennen dat het nooit klaar is en dat je niet kunt vasthouden aan je eigen standpunt.
Water klettert naar omlaag in een van de smaragdgroene meren van Plitvice, het zonlicht piept door de bomen. Het is betoverend, dit wilde woud met z’n water, z’n donkere bossen en z’n onverhoedse afgronden. De plek waar een van de eerste gewapende confrontaties tussen Kroaten en Serviërs plaatsvond, de Bloedige Pasen van Plitvice (1991). De opmaat naar oorlog. Het is een fascinerend landschap met een ruw randje.
Op zo’n plek neem je vanzelf afstand van de schermutselingen in je dagelijks leven. Maar na een paar dagen wandelen is onwillekeurig de Omgevingswet weer in mijn gedachten. Ook fascinerend. Ook met een ruw randje. Hoe kan een opgave prachtig zijn en tegelijk zo taai? De Omgevingswet vraagt samenspel: in de wijk, in de gemeente en tussen ketenpartners. Dit leidt onvermijdelijk tot spanning tussen het eigen belang en het gezamenlijke gewenste resultaat. Zijn we bereid een stukje van het eigen belang op het spel te zetten voor het gezamenlijk resultaat? En zo ja, wat vraagt dat dan?
Iedereen kijkt vanuit zijn eigen werkelijkheid, je eigen blik is per definitie een vernauwde blik. Het is niet erg om te denken dat jij precies weet hoe het zit en wat er nodig is. De kunst daarbij is te beseffen dat anderen óók denken dat ze precies weten hoe het zit. Onomstotelijke feiten bestaan, maar bij complexe vraagstukken is er geen absolute waarheid. Wat leidt tot het beste resultaat? Je kunt overtuigen, herhalen, en verleiden. Of de tegenstellingen op scherp zetten. Je kunt ook luisteren en onderzoeken, proberen de gezichtspunten van de anderen te begrijpen. Samen onderzoeken wat het beste is om te doen. Wie begint te bewegen? Zet jij de eerste pion of laat je eerste de ander komen?
Dit mooie spel (met zijn ruwe randje) vindt plaats in elke gemeente waar wordt gewerkt aan een omgevingsvisie of omgevingsplan. In elke regionale samenwerking en aan elke interbestuurlijke tafel waar verschillende overheden samenwerken. Samen spelen, ontdekken en onderzoeken hoe je recht kunt doen aan ieders individuele belang en aan het gezamenlijk belang. Met een ordelijk en open proces kan er vanuit de creativiteit iets moois ontstaan.
Het vraagt proces-netheid om hier samen te komen. Dat begint met weten wat je zelf wil bereiken en daar open over te zijn. Het begint ook met luisteren, en te horen wat de belangen zijn van de anderen. Het is belangrijk dat alle partijen willen investeren in het onderlinge samenspel. Hoe je dat goed kunt doen is al vaak helder beschreven vanuit het oogpunt van burgerparticipatie. Voor de interne afstemming benutten we die inzichten meestal niet. En dat is hartstikke jammer. Ook met het oog op het in dialoog samenkomen van sectorale belangen als milieu, water, ruimtelijke ordening, geur, geluid, lucht, veiligheid en publieke gezondheid. Of de dialoog tussen Rijk, provincie, waterschap en gemeente.
De kern van de Omgevingswet is dat we er samen uit moeten komen. Het begint met te erkennen dat het nooit goed zal zijn of klaar. En dat je niet enkel kunt nemen en vasthouden aan je eigen standpunt. Geven hoort er ook bij, de ene keer wat meer dan de ander. Eén ding weet je zeker: er is gedoe. Laten we het ‘dynamisch evenwicht’ noemen, dat klinkt meteen een stuk leuker. Perfectie nastreven hoeft niet, maar met goed zoeken ligt een goede imperfectie binnen bereik.
Kristel Lammers is bestuurskundige, veranderkundige en programmamanager Omgevingswet bij de VNG.
Deze bijdrage werd eerder geplaatst op de website van de VNG
