Er klinkt regelmatig kritiek op het inkoopbeleid van de Nederlandse overheid. Deze kritiek is terecht en gemakkelijk te voorkomen: maak inkoopdata uit de gehele inkoopcyclus pro-actief openbaar. Dit leidt tot meer publiek vertrouwen in overheidshandelen, en draagt bij aan het doelmatig en integer besteden van belastinggeld.
Beeld: Shutterstock
‘Ministerie stort 925 miljoen voor entreetesten: in strijd met de wet, en zonder toezicht’, ‘Fraude in het streekvervoer: wat ging er mis bij Keolis?’, ‘Forse kritiek op Testen voor Toegang: kort geding en Kamervragen’. Zomaar een greep uit de headlines van kranten die zich kritisch uitlaten over het inkoopbeleid van de Nederlandse overheid.
Wie in Nederland toegang wil tot inkoopinformatie om bijvoorbeeld te begrijpen hoe overheidsgeld wordt besteed, aan wie en waaraan precies, wordt vaak teleurgesteld. Inkoopportalen in Nederland zoals Negometrix en Tenderned zijn ingericht om bedrijven te informeren over mogelijke overheidsopdrachten, en niet om journalisten, wetenschappers, belangenpartijen en burgers mee te laten kijken. Essentiële informatie zoals aanbestedingen onder de Europese drempelwaarde, toegepaste gunningscriteria, contractinformatie en prestatieafspraken, wordt enkel bij hoge uitzondering pro-actief gepubliceerd. En als deze informatie wel voorhanden is, zijn er veel gebreken met betrekking tot de (her)bruikbaarheid. Totale uitgaven aan bedrijven worden op rijksoverheid.nl in onbruikbare staffels en als PDF-document gepubliceerd. Op plekken waar de contractwaarden horen te staan, worden regelmatig incorrecte waarden zoals € 0,01, € 0,1 of € 1,- ingevuld.
De belangrijke horde in het transparant maken van het publieke inkoopproces blijft bestaan: de motivatie om bepaalde informatie niet openbaar te maken.
Dit is een doorn in het oog van journalisten, wetenschappers, bedrijven en belangenorganisaties, zo blijkt uit ons onderzoek in opdracht van de EU onder (her)gebruikers van inkoopinformatie. Partijen met legitieme belangen en interesses in deze informatie worden buiten spel gezet. Bijvoorbeeld om te onderzoeken hoeveel van de ingekochte materialen circulair zijn, of er frauduleuze bedrijfsconstructies voorkomen of belastinggeld goed wordt gebruikt. Of juist om te helpen in het vertalen van beleidsdoelstellingen naar concrete en realistische gunningscriteria.
Het is daarom positief te zien dat het ministerie van Binnenlandse Zaken in het project Open Contracting Register werkt aan een openbaar platform voor de publicatie van alle Rijksinkoopinformatie, georganiseerd via categoriemanagement. Een broodnodige ontwikkeling, waardoor er in ieder geval over een jaar geen technische belemmeringen meer zijn die pro-actieve publicatie van deze informatie in de weg staan. Maar, misschien wel de belangrijke horde in het transparant maken van het publieke inkoopproces blijft bestaan: de motivatie om bepaalde informatie niet openbaar te maken. Deze is vaak gestoeld op mythes en misverstanden.
1. Contracten bevatten vertrouwelijke of commercieel gevoelige informatie, dus kunnen niet worden bekendgemaakt
Vertrouwelijkheidsclausules kunnen enkel informatie beschermen die daadwerkelijk gevoelig is. Het is onrealistisch dat alle informatie vertrouwelijk of commercieel gevoelig is. In veel landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Slowakije en Oekraïne worden contracten al by default gepubliceerd zonder schadelijke gevolgen. Waar wel sprake is van gevoelige informatie kan dit simpelweg worden geredigeerd. Ook geven juist bedrijven aan dat zij geen problemen hebben met het openbaar maken van deze informatie en hier juist baat hebben bij hebben: in veel gevallen is commercieel gevoelige informatie al bekend bij de concurrentie en helpt het om de dienstverlening te verbeteren.
2. Het vrijgeven van contractinformatie kost te veel geld
De maatschappelijke baten van het openbaar maken van inkoopdata zijn veel hoger dan de operationele kosten. En met de juiste infrastructuur kan het beheren van contracten en het vrijgeven van informatie worden geautomatiseerd. Dit blijkt onder andere uit landen waar openbare inkoopplatformen gestoeld zijn op open source software.
3. Niemand gebruikt de informatie, mensen begrijpen het verkeerd, of gebruiken het alleen om overheden in verlegenheid te brengen
Het is een onrealistische verwachting dat elke inwoner van Nederland inkoopinformatie leest. De informatie moet worden aangeboden aan de stakeholders die hier interesse en belang bij hebben. Er zijn op dit moment al veel maatschappelijke stakeholders die gebruik maken van de informatie die nu al beschikbaar is. De oorzaak van misinterpretatie is juist dat de informatie die voorhanden is, niet volledig of niet gecontextualiseerd is.
Inkopers kopen in voor de gehele samenleving, niet enkel voor de overheid waar de inkoper in dienst is.
Dit sluit niet uit dat er in de praktijk vertrouwelijke informatie is die niet openbaar gemaakt kan worden. In de praktijk zijn inkopers belast met ontzettend veel verantwoordelijkheden en werk, en hebben (wellicht) hierdoor niet de tijd inkooptrajecten en projecten goed bij te houden en monitoren. Dit vraagt om het opnieuw prioriteren en een reorganisatie: inkopers kopen namelijk in voor de gehele samenleving, niet enkel voor de overheid waar de inkoper in dienst is. Juist nu publieke inkoop een belangrijk instrument wordt voor economisch herstel na de coronacrisis, kan volledige transparantie ervoor zorgen dat dit herstel daadwerkelijk eerlijk, effectief en efficiënt wordt. Een belangrijk ontbrekend puzzelstukje hiervoor is inzicht in welke bedrijven ons gaan helpen en welke uiteindelijke belanghebbenden achter deze bedrijven hiervan financieel gaan profiteren of (in het slechtste geval) misbruik maken.
Jesse Renema is senior projectleider bij Open State Foundation, jesse@openstate.eu”
Benieuwd naar het volledige rapport of wil je op de hoogte gehouden blijven van ontwikkelingen in het project Open Contract Register? Kijk dan op de website van Open State Foundation of Open Overheid.
Are you endeavoring to track down a top notch introduction and in fashion watch, and in the occasion that you need it to be mild, visit our web page page
Are you searching for a first class show and in format watch, and in the event which you need it to be delicate, go to our site page
Uitstekend initiatief, ik juich dit van harte toe. Er zijn legio voorbeelden uit het buitenland waar openheid van dit soort financiële data de belastingbetaler ettelijke miljoenen heeft bespaard. Open data wordt pas écht interessant als het over euro’s gaat. Helaas is dat ook precies de reden dat transparantie vaak wordt tegengewerkt: er zijn altijd partijen die juist garen spinnen bij een intransparante markt. Maar uiteindelijk is de belastingbetaler daar de dupe van.