De Chief Data Officer speelt een zware rol in de digitale transformatie van publieke organisaties. Dit vereist duidelijkheid over focus, verantwoordelijkheden en mandaat, zo blijkt uit gesprekken van KPMG met betrokken Chief Information Officers (CIO’s) en Chief Data Officers (CDO’s).
De Chief Data Officer in de publieke sector balanceert tussen uitersten. | Beeld Shutterstock
Veel organisaties zijn op zoek naar mogelijkheden om data aan te wenden voor het realiseren van hun strategische doelen en maatschappelijke opgaven. Compliance, privacy en ethiek vereisen een solide waarborging van verantwoord en rechtmatig gebruik van deze data en borgen tevens dat de dienstverlening menselijk, wendbaar en toekomstbestendig is. Daarnaast worden mogelijkheden op het gebied van data vaak gebruikt als aanjager van veranderingen in de gehele organisatie.
CDO’s leveren doorgaans maatwerk.
In die meerlagige context verschijnt naast de CEO, COO, CIO, CTO en CISO op veel plaatsen binnen de publieke sector de Chief Data Officer (CDO). Maar waar is die CDO nou precies van? Hoe ziet de wisselwerking met de collega-CxO’s eruit? Hoe ontwikkelt de rol zich, en hoe past dit alles in het raamwerk van afspraken over taken en verantwoordelijkheden van de hoogste informatie’chiefs’ binnen de rijksoverheid – het CIO-stelsel Rijk?
Aanleiding
Het antwoord op deze vragen verschilt van geval tot geval. CDO’s leveren doorgaans maatwerk en bewegen zich qua rol en insteek in zowel het publieke als private domein tussen diverse uitersten, waarbij het accent onder meer afhankelijk is van de context (bijvoorbeeld beleidsvormend of uitvoerend), rapportagelijn, omvang en volwassenheid van de organisatie op datagebied:
- 1. De focus van de CDO varieert van het realiseren van businesswaarde met data tot basale vereisten als compliance, datakwaliteit en dataprivacy.
- 2. De CDO is verantwoordelijk voor ofwel het direct genereren van waarde uit data en/of analytics, ofwel het faciliteren van de ‘business’ (beleids-DG’s, publieke dienstverleners/uitvoeringsorganisaties en toezichthouders) hierin.
- 3. De CDO richt zich primair op het faciliteren van kwaliteit van data of (ook) op de kwaliteit van de (toepassing van) algoritmes.
- 4. De scope van de CDO is primair intern gericht of extern met nadruk op data-uitwisseling en samenwerking in ketens en ecosystemen.
- 5. De CDO is primair een lijnfunctie ondersteunend aan de Chief Information Officer, of een gelijkwaardige bestuursfunctie.
Evenwichtsoefening
De precieze insteek van de CDO-functie is altijd een evenwichtsoefening tussen de uitersten op de bovengenoemde vijf punten. Afhankelijk van wat organisaties binnen de publieke sector willen en kunnen, wordt gezocht naar het evenwicht dat op enig moment nodig is.
Moet de CDO in het CIO-stelsel Rijk, evenals de CISO, aan de CIO rapporteren?
Over de insteek van de verschillende C-levelposities in het IV-domein van de overheid is volop discussie gevoerd. Een van de vraagstukken was of de CDO in het CIO-stelsel Rijk, evenals de Chief Information Security Officer, aan de Chief Information Officer (CIO) moet rapporteren. Hoewel de CDO-rol in 2023 wordt verankerd in het CIO-stelsel (opgenomen in de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren van de staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering), zijn de functieprofielen en verantwoordelijkheden van CIO, CTO, CPO of CDO (zowel data als digital) nog niet in beton gegoten.
Uitkomsten gesprekken
Het feit dat de CDO-rol op uiteenlopende manieren wordt gepositioneerd en ingevuld, vormde mede aanleiding om in gesprek te gaan met vijftien betrokken functionarissen uit het publieke domein (zie onderstaand figuur ).
Het blijft allemaal maatwerk. Maar door CDO’s te helpen de juiste afwegingen te maken en de balans te vinden op de vijf bovengenoemde assen, wordt het oplossen van een ogenschijnlijk complex positioneringsvraagstuk en de uitvoering wellicht iets eenvoudiger.
Conclusies en aanbevelingen
De CDO is binnen de publieke sector, maar ook daarbuiten, een rol in ontwikkeling. Het is hoe dan ook een belangrijke functie in de digitale transformatie die organisaties doormaken. Dat de rol overal net iets anders wordt ingericht, vergroot de kans op verwarring rond de functie en het risico dat belangrijke taakgebieden onderbelicht blijven. Dat hindert zowel de eigen ontwikkeling van de CDO als de stappen die organisaties kunnen maken in het realiseren van strategische waarde op basis van data.
Immers: als de CDO zelf al niet weet wat haar of zijn rol is of wanneer hij of zij succesvol is, hoe moeten anderen dat dan weten? Hoe kun je een vruchtbare wisselwerking tussen functies en domeinen verwachten wanneer er onduidelijkheid bestaat over de verantwoordelijkheden en insteek? Het maakt niet uit hoe organisaties een en ander inrichten, als het maar duidelijk is. Op dat moment kunnen alle medewerkers, afdelingen en andere betrokkenen hun eigen verantwoordelijkheid pakken.
Interne positionering
In principe zou de CDO in de publieke sector hetzelfde kunnen zijn als in de private sector: met een goede balans tussen het borgen van randvoorwaarden en het creëren van waarde voor burgers en bedrijfsleven. De interne positionering van de rol moet recht doen aan die scope en verantwoordelijkheden.
Kortom, een goede afweging en balans tussen:
1. Waardecreatie en ordentelijkheid
2. Voortouw nemen en faciliteren
3. Kwaliteit van data en algoritmes
4. Interne en externe gerichtheid
5. Rapportagelijn en mandaat
Daarnaast moet er op alle genoemde punten ruimte zijn voor kalibratie. Een veelal transformatieve omgeving vraagt immers om een dynamische invulling van de CDO-rol.
Besturen en andere betrokkenen kunnen hun voordeel doen met reeds opgedane kennis en ervaring in andere organisaties en domeinen. De digitale transformaties binnen de overheid zijn zeer complex en vragen om een goede regisseur en een heldere roadmap voor de verantwoorde en waardevolle inzet van data. De CDO lijkt hiervoor de aangewezen functionaris. Met dit in het achterhoofd moet de CDO binnen de publieke sector de moed hebben om haar of zijn rol knalhard en met voldoende mandaat neer te zetten. De functie kan zich dan snel ontwikkelen tot een intern en extern breed geaccepteerde rol en positie.
Dit is een verkorte versie van het artikel.
“In principe zou de CDO in de publieke sector hetzelfde kunnen zijn als in de private sector … “.
Nou Nee, in beginsel niet !
Voor de overheid gelden juridische kwaliteitseisen die niet snel samengaan met verwerking van gegevens met (intern gedefinieerde) “waarde” als doel. Juridisch blijkt het doel uit een rechtsverhouding of wettelijke bepaling (AVG noemt dat grondslagen) die direct verbonden is met de taak / opdracht en bijbehorende bevoegdheid / verantwoordelijkheid. Gegevensverwerking door overheden voor andere dan wettelijke doelen moet, als het al is toegestaan, volledig synchroon gaan met de formele verwerking en mag geen marktinvloed opleveren.
Het Bestuursrecht kent daarnaast de vereiste van zorgvuldigheid die ook geldt voor bestuurlijk handelen. Gevolg daarvan is dat de voorbereiding van dit soort noviteiten op zijn minst juridisch en kwalitatief adequaat moet zijn.
Het helpt niet om daarbij blindelings een Amerikaans commercieel blauw boek als uitgangspunt te nemen.