Drones en sensoren zijn allang geen speeltjes meer, maar apparaten die data verzamelen waar de overheid wat mee kan. Datagedreven beleidsvorming heet dat. Dat vraagt om spelregels: datagovernance. Staatssecretaris Knops van BZK wil de digitale overheid een belangrijke impuls geven met de Nationale Data Agenda. De interdepartementale klankbordgroep Data-governance heeft daarvoor de weg geplaveid.
Beeld: Dreamstime
Meten is weten, en cijfers over uiteenlopende zaken – van waterstanden tot criminaliteit – geven een steeds nauwkeuriger beeld van hoe we ervoor staan, waar we ons kunnen verbeteren en van wie we kunnen leren. De samenleving (en daarmee ook de overheid) wordt ook steeds afhankelijker van data. En steeds meer wordt mogelijk door datatechnologische ontwikkelingen. Perry van der Weyden, CIO bij Rijkswaterstaat en voorzitter van de klankbordgroep vertelt: “Overheidsorganisaties organiseren zich steeds meer datagedreven in beleidsvorming, uitvoering, handhaving en toezicht. Dat is een goede ontwikkeling. Met hulp van sensoren, drones en satellietbeelden kunnen we steeds accurater een beeld schetsen van de realiteit van de wereld om ons heen. Rijkswaterstaat kan bijvoorbeeld een brug periodiek laten controleren door een medewerker, maar die kan onmogelijk weten of er in het binnenste van het brugmechaniek iets vitaals aan het lostrillen is. Een sensor meet dat wel, en stuurt ons de informatie realtime, zodat we tijdig een onderhoudsbeurt kunnen inplannen.”
Datagovernance (hoe stuur en organiseer je datagedreven werken en samenwerken) is zowel een voorwaarde als een katalysator in datagedreven werken. Een voorwaarde om efficiënte en innovatieve processen in te richten, en een katalysator om de kansen van (big en open) data samen aan te grijpen. En dat is nodig voor een overheid die wendbaar wil zijn en aansluiting wil vinden bij de dataficatie van de maatschappij.
Kennis delen
De klankbordgroep Datagovernance is in juni 2017 ingesteld om onderzoek naar dit onderwerp te begeleiden bij deelnemende organisaties, en samenwerking en kennisdeling te bevorderen. De community Datagovernance en data-kwaliteit bij de Rijksoverheid op LinkedIn telt inmiddels ruim over de 100 leden uit verschillende overheidsorganisaties en belanghebbenden. “Binnen de klankbordgroep hebben we onderzoek gedaan naar verschillende zaken die betrekking hebben op het omgaan met data”, zegt Van der Weyden. “We willen onze data breder delen en dingen afstemmen. Waar lopen andere organisaties tegenaan? Hoe ga je om met opslag, eigenaarschap en met wie deel je welk soort data?”
De groep heeft ook een self-assessment Positiebepaling Datagovernance opgeleverd, dat breed beschikbaar zal worden gesteld door BZK. Hiermee kunnen organisaties zichzelf toetsen op hoe ze organisatorisch en technisch omgaan met data. Daarnaast heeft de klankbordgroep een datagovernance model ontwikkeld, dat kan uitgroeien tot een Rijksbrede standaard, en een kenniswiel met best practices.
Meer kennis genereert ook méér politieke duiding en overheidsactiviteit
Inmiddels is het tijd voor een volgende fase. Het kabinet stelt veel belang bij de digitalisering van de overheid, de noodzaak om datagedreven te werken en de bijbehorende digitale agenda, vertellen CIO Ric de Rooij en directeur Bedrijfsvoering Johan Maas, beiden werkzaam voor de ministeries van EZK en LNV. “Rijksbreed, op verschillende plekken is gewerkt aan zaken als datagovernance, die de digitalisering van de overheid verder helpen. Het is een goed idee om die kennis te bundelen. BZK is bezig met het opstellen van een nationale data agenda, met EZK en LNV willen we daarop aanhaken”, zegt De Rooij.
Het onderzoek dat de klankbordgroep Datagovernance heeft gedaan, is volgens Maas heel waardevol. “Daarmee is nog een keer bewezen hoe belangrijk het is om als Rijksoverheid hierop samen te werken. Niet alleen tussen uitvoeringsinstanties als het CBS, de politie, de Belastingdienst en I&W/RWS, want die zijn al behoorlijk ver in het datagedreven werken. Het is de kunst om datagovernance direct in het hart van het beleid te krijgen.”
Onregelmatigheden
Het toenmalige EZ klopte bij de start van het eigen programma datagedreven werken zo’n drie jaar terug aan bij het CBS. “Zij vallen onder de EZ-familie en doen al zo’n tweehonderd jaar van alles met data en anonimiseren”, zegt De Rooij. “Ze zijn daar beter in dan wie dan ook. Zij bleken ook een bredere ambitie te hebben om met data aan de slag te gaan. Inmiddels doen we regelmatig samen met het CBS allerlei data-experimenten. Wij leveren dan data aan en zij kunnen dat anonimiseren en vaak leggen we verschillende sets data bij elkaar. Een voorbeeld van een resultaat van dat werk is de meerlingenfraude bij veeboeren.”
Begin dit jaar bleek dat melkveebedrijven onterecht meerlingen bij hun koeien lieten registreren om zo meer melkkoeien te kunnen houden dan wettelijk toegestaan en lagere heffingen te hoeven betalen voor fosfaatproductie (door mest). Er bleken bij 10 tot 20 procent van de boeren onregelmatigheden te zijn. Dat werd duidelijk door een data-experiment in opdracht van EZK, gevolgd door een steekproef met toezicht en het had grote gevolgen. Immers, er waren mogelijk onregelmatigheden geconstateerd, dus daar moest iets mee. De Rooij: “Eerst waren we heel blij. Ons experiment was geslaagd! Maar als je zoiets constateert, dan moet je honderden inspecteurs op pad sturen om die boerderijen te checken. Je moet dus vooraf goed nadenken over wat je vraag is en hoe je ermee aan de slag gaat, want je creëert een dynamiek die je niet zomaar in de hand kunt houden.”
Grootschalige onregelmatigheden vragen ook van de politiek om verantwoording af te leggen: wat gaat de minister hiermee doen? Maas: “Zulke experimenten deden het besef groeien dat meer kennis ook méér politieke duiding en overheidsactiviteit genereert. Daar moet je zorgvuldig mee omspringen. Bovendien is het waarborgen van de kwaliteit van data heel belangrijk. Ook daar zorgt goede datagovernance voor. We hebben eens een experimenteel dataonderzoek gedaan naar aanleiding van feedback en klachten op restaurantsites als Iens.nl. Kun je op basis van structureel slechte waarderingen voor de hygiëne in een restaurant het risicogericht toezicht aanscherpen? In het belang van de volksgezondheid? Op zichzelf wel, zolang je maar zeker bent van de zuiverheid van de bron van die klachten, ook op basis van andere datacombinaties.”
De huidige fase van experimenteren met data binnen de overheid is heel belangrijk, daar zijn alle drie de gesprekspartners het over eens. Vooral omdat bij het werken met data grote ethische en integriteitsvraagstukken de revue passeren. Van Rooij: “We hebben gemerkt dat het bij big data ook gaat om ethiek en integriteit en vertrouwen. We moeten transparant kunnen zijn: welke algoritmes gebruik je om de data te verkrijgen, hoe leg je de informatie bij elkaar en wat doe je er uiteindelijk mee? Want we kúnnen veel met data, maar het is de vraag of je dat ook moet wíllen.”
Nationale Data Agenda
In een overheidsbrede ontwikkeling, waarbij ook waterschappen en provincies zijn betrokken, wordt een Nationale Data Agenda (NDA) ontwikkeld – een opvolger van de Nationale Open Data Agenda. Hierin zijn het terugdringen van het tekort aan ICT’ers, het garanderen van de veiligheid van opslag en transport van data en het verbeteren van de digital governance aandachtspunten. De agenda is in mei aangeboden aan het Overheidsbrede Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) en komt later dit jaar in de Tweede Kamer.
De verwachting is dat het meer datagedreven werken een extra boost krijgt door de komst van de NDA en dat het de samenwerking tussen departementen en andere overheden enorm bevordert. Door datacombinaties te maken krijgt ieder meer inzicht in z’n eigen domein. Ric de Rooij: “Het is een belangrijke ontwikkeling die de partijen hopelijk nader tot elkaar brengt.”
Dit verhaal is te vinden in iBestuur magazine 27. Download hier
