Het Nederlandse innovatiebeleid voor zorg en sociaal domein is dringend aan herziening toe, stelt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS). Het pleit voor nieuwe verdienmodellen en opgavegericht innoveren, en ook meer regie binnen de overheid. Secretaris-generaal VWS Marcelis Boereboom nam het advies op 27 juni in ontvangst.
Een van de belangrijke conclusies is dat er onvoldoende samenhang is in de innovatieactiviteiten van ministeries en directies binnen ministeries. | Beeld: Shutterstock
Personeelstekorten, gezondheidsverschillen en milieubelastende zorgorganisaties: de uitdagingen in de zorg en het sociaal domein zijn enorm. Dit vraagt om beleid dat maatschappelijke opgaven centraal stelt. Dat stelt de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in het advies ‘De kunst van het innoveren. Tijd voor een maatschappelijk perspectief op zorginnovatie’.
Rijksbrede missiegedreven innovaties
In 2018 werd voor het topsectoren- en innovatiebeleid een aantal maatschappelijke missies opgesteld. De missies dienden als richting voor het aanjagen en co-financieren van publiek-private samenwerkingen op het gebied van innovatie. Zo moesten subsidieaanvragen verbonden worden aan een missie. Het totale budget van het MTIB oor Gezondheid en Zorg was in het 2020 ruim €1 miljard (en daarnaast ruim €0,5 miljard voor inzet van sleuteltechnologieën die ook inzetbaar zijn in de zorg). Health~Holland verzorgde de coördinatie van de uitvoering van de missies van Gezondheid en Zorg.
Onvoldoende samenhang
Een van de belangrijke conclusies is dat er onvoldoende samenhang is in de innovatie activiteiten van ministeries en directies binnen ministeries. ‘Health~Holland verwacht bijvoorbeeld dat het ministerie zich maximaal inspant voor de missies en een vertaalslag maakt van de langere termijn missies naar een VWS-agenda. Beleidsmakers op het ministerie van VWS daarentegen beschouwen de missies over het algemeen niet direct als hun zaak, omdat de missies voor het MTIB van EZK geformuleerd zijn,’ schrijft de Raad. ‘Bovendien valt op dat de missies van het topsectorenbeleid niet expliciet gekoppeld zijn aan de beleidsambities van het ministerie van VWS, en andersom. VWS-directies hanteren vaak hun eigen agenda.’ Direct gevolg: onnodige bestuurlijke drukte en ruis.
Overige conclusies
- Experimenten stokken door een gebrek aan verbinding met de dagelijkse praktijk
- De criteria waarop we innovaties toetsen matchen niet met de inhoud van de maatschappelijke opgaven
- Maatschappelijke opgaven zijn vaak taai en complex, innovatiesubsidies en projecten hebben echter vaak een beperkte looptijd
- Belang van burgers en samenleving weegt nog te weinig mee
- Deelbelangen zijn sterker dan het maatschappelijk belang, dat wordt versterkt door de wijze van betalen
Inzetten op andere vormen van bekostiging
Maak nieuwe verdienmodellen en andere financieringsstromen mogelijk, zodat middelen makkelijker kunnen schuiven tussen sectoren en domeinen en er minder druk is op het leveren van consulten en behandelingen, adviseert de RVS. Zet de wijze van bekostigen meer in het teken van toegevoegde
waarde (voor burgers en samenleving) in plaats van hoe en door wie zorg wordt geleverd (consulten, behandelingen).
Minder eenzijdige focus op digitalisering
‘Cofinanciering door het bedrijfsleven zou geen noodzakelijke voorwaarde moeten zijn voor financiering,’ schrijft de Raad,. Dat is nu wel het uitgangspunt in onder andere het topsectoren- en innovatiebeleid (PPS-regeling). ‘Het bedrijfsleven kan zeer welkom zijn, maar er zijn diverse belangrijke sociale en procesinnovaties die zonder het bedrijfsleven opgepakt kunnen en moeten worden.
Ook adviseert de Raad de ministeries van EZK en VWS om in hun innovatiebeleid en subsidies een minder eenzijdige focus te hebben op technologie en digitalisering. ‘Technologische innovatie kan aan de maatschappelijke opgaven bijdragen, maar dat hoeft lang niet altijd. Te hooggespannen verwachtingen van technologische vernieuwingen, zoals AI, kunnen ertoe leiden dat veelbelovende niet-technologische innovaties geen ruimte krijgen zich te ontwikkelen en te verspreiden.’
Meer regie nodig
Het advies komt vrijwel tegelijkertijd met het rapport ‘Digitalisering in de gezondheidszorg nader beschouwd, in het kader waarvan de Universiteit Twente in opdracht van VWS een onderzoek uitvoerde. Hierin staat dat Nederland een andere aanpak moet kiezen om de digitalisering in de Nederlandse zorg te bevorderen, met een duidelijker regierol voor de overheid en meer focus op het bevorderen van interoperabiliteit.
