Zorgvuldige wetgeving en parlementair toezicht zijn essentieel voor een goed functionerende democratie. Het zijn echter principes die op gespannen voet staan met de snelheid waarmee de digitale wereld zich ontwikkelt. Zowel overheden als techbedrijven hebben de neiging om dan maar de wet te breken. Of erger: ze sturen aan op het opgeven van burgerrechten en -bescherming.
Sophie in ‘t Veld is lid van het Europees Parlement voor D66
Het is zaak dat volksvertegenwoordigers niet buigen voor de druk. Eenmaal opgegeven zijn rechten moeilijk te herstellen.
Het onofficiële moto van Facebook was ooit move fast and break things. Wat er precies gesloopt moest worden, dat liet zich raden. Van de mores van het corporate establishment dat in driedelig grijs de lakens uitdeelde, tot de gevestigde reuzen van de advertentiewereld; alles moest op z’n kop. De meer sinistere uitleg is dat er geen tijd was om je aan regels te houden, inclusief de wet; die mocht gebroken worden in het belang van de vooruitgang (en de portemonnee). Eventuele problemen zouden later wel opgelost worden.
Facebooks motto is inmiddels veranderd, maar de bedrijven achter Facebook en Google breken nog altijd de wet. Hoewel ze het nooit zullen toegeven, zijn de boetes die de Europese Commissie uitdeelt ingecalculeerd.
Het parlementair toezicht op veiligheidsdiensten wordt in Europa uitgehold.
Nu rammelen ook veiligheidsdiensten aan de digitale poort. Net als Facebook willen ze snel moven en hinderlijke grondrechten breaken. Veiligheidsdiensten proberen al geruime tijd los te komen van wetten die, toegegeven, soms stammen uit het analoge tijdperk. Liefst maken ze zich ook vrij van hinderlijk toezicht door volksvertegenwoordigingen of rechters. Het is aan parlementariërs om dat toezicht als absoluut minimum te handhaven.
Toch wordt in Europa parlementair toezicht op veiligheidsdiensten uitgehold. Door op intergouvernementele basis samen te werken, houden nationale regeringen hinderlijke Kamerleden op afstand, terwijl ze het Europees Parlement geheel omzeilen. Wat ze in de schaduwen uitspoken zult u nooit te weten komen. Staatsveiligheid wordt kortom Europeser, maar ook minder democratisch.
Een andere strategie is door een strop op te tuigen om wetgeving erdoor te krijgen. Een angstbeeld schetsen van terreur of kinderporno, om grootscheepse privacyschendingen te rechtvaardigen. De Europese Commissie kwam onlangs met een sleepwetsvoorstel: CSA-wet, kort voor Child Sexual Abuse. Als het in de huidige vorm wordt aangenomen, dan worden alle foto’s en berichten die je via bijvoorbeeld WhatsApp verstuurt, op voorhand en zonder aanleiding of onderscheid, gescand. Er wordt niet alleen gezocht naar beeldmateriaal waarvan vaststaat dat het crimineel is, maar ook naar ‘grooming’ ofwel online kinderlokken. Dat gaat op basis van de inhoud van onze berichtjes.
De effectiviteit is niet aangetoond en een waterdichte juridische definitie van grooming is er ook niet. Noch bevat het voorstel extra investeringen in politiecapaciteit, educatie over online veiligheid of maatregelen tegen kindermisbruik in de offline wereld. Nee, dit is een voorstel waarmee onbelemmerd chatverkeer gescand mag worden, zonder noemenswaardig toezicht. Deze volksvertegenwoordiger zal daar niet voor tekenen.
