Zitten we in de greep van partijen als Google, Facebook of Amazon en zijn we daarmee reddeloos verloren? Nee! Wel moeten we grenzen trekken en bijsturen. Niet alles wat kan, mag ook.
‘Technologisering is al zover, dat kunnen we helemaal niet meer bijsturen.’ Bij elke presentatie die ik geef over de smart city zit wel iemand die denkt dat we reddeloos verloren zijn en dat ons leven wordt beheerst door Google, Facebook en Amazon.
Nog even en we zijn zombies in een wereld die wordt bestuurd door algoritmen. En – eerlijk is eerlijk – dat is voor een deel ook het geval. Ik fiets de routes die Google mij voorzegt, ik kijk de series die Netflix mij aanbeveelt en ik ben erg blij met de app van NS die precies weet welke trein ik het beste kan nemen. Mijn huis vond ik op Funda, mijn hotels zoek ik op Booking.com, mijn nieuws bekijk ik in gepersonaliseerde apps. Technologisering verrijkt mijn leven. Daar geef ik mij aan over. En ik weet ook echt wel dat er achter de schermen dingen gebeuren die ik niet helemaal begrijp of kan inzien. Maar dat wil niet zeggen dat we dat niet kunnen bijsturen. Dat we reddeloos verloren zijn. Dat kan en wil ik niet geloven.
Bouwbesluit als metafoor
Om dat concreet te maken zijn we – in een samenwerking tussen de Future City Foundation, Ekelmans & Meijer Advocaten, de Economic Board Utrecht en de gemeente Amersfoort – aan de slag gegaan met de vraag of er regels nodig zijn voor de smart city. En zo ja, hoe dan? Eigenlijk was onze eerste vraag een metafoor: ‘Hebben we een bouwbesluit nodig voor de smart city?’. De vraag ‘En wat moet daar dan in staan?’ leidde tot een jaar lang debat. We verdiepten ons in regelgeving die al bestaat en in de maak is.
Daarvoor maakten we dankbaar gebruik van het framework afkomstig uit het rapport Opwaarderen – Borgen van publieke waarden in de digitale samenleving (2017), opgesteld door het Rathenau Instituut, om te laten zien welke publieke waarden er in de slimme stad onder druk komen te staan en wat je daaraan kunt doen. Het Rathenau Instituut identificeert er zeven: privacy, veiligheid, rechtvaardigheid, autonomie, controle over technologie, menselijke waardigheid en machtsevenwicht. Per publieke waarde hebben we onderzocht welke wet- en regelgeving er bestaat. Ten slotte hebben we geïnventariseerd welke bestuurlijke afwegingsruimte een gemeente heeft en hoe die eruit zou kunnen zien. Dat hebben we per waarde uitgewerkt en gebundeld in het boek ‘Smart & Leefbaar – Belangen borgen in de digitaliserende gemeente’.
Het boek is onze bijdrage om het denken over digitalisering en technologisering op een hoger niveau te krijgen. Dat doen we vanuit de overtuiging dat een goed, open en democratisch debat leidt tot goede beslissingen. Nou ja, tot zo goed mogelijke beslissingen. We zeggen niet wat bestuurders moeten vinden, maar wel waar ze wat van zou moeten vinden. En hoe zich dat verhoudt tot bestaande wetten en regels. En dat in alle bescheidenheid. Versie 1.0 is een theoretische exercitie, uitgevoerd door een grote groep specialisten. Daarmee is het niet af. Het begint pas. Het komende jaar gaan we testen of wat we hebben bedacht ook echt werkt en die resultaten delen we dan weer.
Willoze zombies
Het boek is gemaakt vanuit het besef dat we grenzen moeten trekken. Dat niet alles wat kan ook moet mogen. Dat nieuwe kansen pas echt tot hun recht komen als we weten hoe we die willen pakken. Dat we niet aan de goden en ook niet aan de algoritmen overgeleverd zijn. En mocht het dan toch misgaan, en we ooit als willoze zombies rondlopen, bestuurd door de moeder-aller-algoritmen, dan hebben we in ieder geval een poging ondernomen om dat te voorkomen. Dan kan ik weemoedig aan mijn kleinkinderen vertellen dat het niet aan mij lag. Als ik me dat dan nog mag herinneren tenminste.
Jan-Willem Wesselink is kwartiermaker bij de Future City Foundation.
Het boek Smart & Leefbaar – Belangen borgen in de digitaliserende gemeente verschijnt op maandag 12 november en is gratis te bestellen via Future City.
