Desinformatie is geen mening: het is bloedserieuze oorlogvoering. Als je niet meer weet of de realiteit echt is, hoe kun je dan een rationele staat runnen? We moeten een manier vinden om waarheid en recht te herdefiniëren. Dit lukt niet zonder data governance. Aangezien we nog midden in het leerproces zitten hoe je data governance eigenlijk echt goed inricht, blijven we kwetsbaar. Enterprise architect Vincent Hoek zet in een serie van artikelen concepten als “desinformatie” en “fascisme” af tegen moderne data begrippen en IT-mogelijkheden. Want als de ratio het verliest van emotie en verwarring, wat heb je dan nog? Een feit is hooguit een verifieerbare claim op een intersubjectieve werkelijkheid. Wetenschap is niet “ook maar een mening” en geschiedenis doet er toe. Back to the basics dan maar. Deel 1: open versus gesloten samenlevingen en de holle staat.
De Amerikaanse vicepresident praat 1-op-1 met omstreden politieke partijen in EU-landen, bekritiseert de Europese vrijheid van meningsuiting en dreigt de NAVO op te blazen als we niet dimmen met onze Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA). Musk hanteert de kettingzaag als verandermanager. Europese politici houden vast aan onze reguleringen. Verwarring alom.
Uiteindelijk gaat dit allemaal over soevereiniteit en vertrouwen (Trust). Dit gaat om het recht om als vrije Staat en als vrije Burger vrije politieke en beleidskeuzes te kunnen maken, waarbij we verifieerbaar moeten kunnen vaststellen dat we de data waarop wij onze beslissingen baseren ook daadwerkelijk kunnen vertrouwen.
Open versus Gesloten Samenleving
Nederland is een open samenleving en staat bekend om zijn open bestuur en rechtsstaat. Het concept “open samenleving” werd in 1945 (!) gepopulariseerd door de Brits-Oostenrijkse filosoof Karl Popper en benadrukt rationaliteit, vrijheid en het belang van individuele rechten. De “gesloten samenleving” kenmerkt zich daarentegen door de afwijzing van verandering en kritiek, een neiging naar dogma en tribalisme en een sterke nadruk op collectieve identiteiten (zoals MAGA enQANON) die ten koste gaan van individuele rechten en vrijheden. Ondanks een paar nare hick-ups evolueerden Westerse samenlevingen zich als ecosysteem van kritische discussie en individuele vrijheid in functie van sociale emancipatie en wetenschappelijke vooruitgang.
Het historische track-record van de gesloten samenleving is doorgaans stagnatie, dictatuur en autoritarisme. Wil een open samenleving dus gezond blijven, moet men open blijven staan voor diversiteit, voor onderbouwde kritiek en voor doordachte verandering en daarmee voor steekhoudende argumenten (een mening is geen argument), voor rede en voor logica.
Dit is de basis van de gezonde informatiemaatschappij, die essentieel is voor onze welvaart. Dan moet je alleen niet afhankelijk zijn van een gepolitiseerde Big Tech, die Hollow States veroorzaakt door desinformatie.
Wie bepaalt wat desinformatie is?
Met Donald J. Trump weer in het Witte Huis, is het begrip “waarheid” omstreden geworden. Waar de Europese Unie sancties aan Rusland oplegt vanwege desinformatiecampagnes, zoals “operatie ‘Doppelgänger”, die nepnieuws en Kremlin-vriendelijke propaganda verspreidt via nagemaakte Westerse websites, stellen Amerikanen doodleuk dat desinformatie niet bestaat. Erger nog, zij beschuldigen de EU van inperking van de Vrijheid van Meningsuiting! Van Putin tot Trump, van Bolsonaro tot Orbán, zien we perceptie het winnen van de realiteit. Als je de Russische Staatstelevisie moet geloven, dan zijn wij in het Westen hartstikke gek.
Bruisende ‘zelfonderzoek community’s’ linken bloedserieus naar verifieerbaar foute Fake News sites en vragen hun nuchtere medeburger om ‘wakker’ te worden. Trump vraagt Zelensky waarom hij nu niet gewoon stopt met vechten. Het Kremlin gebruikt Oekraïnes weigering om zich over te geven om Kiev te framen als “bederver van de vrede” – een Russische informatieoperatie die tot op de dag van vandaag voortduurt. “Als je weigert je soevereiniteit in gevaar te brengen, dan bederf je de vrede. Als je weigert je over te geven, bederf je de vrede.”
Kijken we naar de verifieerbare feiten echter, zien we een Russische Federatie waar de eigen intelligentia vlucht en de weifelende oligarchen stagedivend uit de ramen kukelen. Een krimpende economie, die al niet groter was dan die van de BeNeLux. Een land dat, zonder buitenlandse hulp, de eigen natuurlijke hulpbronnen niet uit de grond kan krijgen. Een dalend geboortecijfer van een arme, zieke bevolking die toch al geen florissante levensverwachting had.
De Verenigde Staten dan? Een staatsschuld-tot-BBP ratio van meer dan 100 procent! Met als grootste schuldeiser: China. Stagnerende lonen, oplopende kosten en de gemiddelde Amerikaan heeft levenslang voor zijn studie- en hypotheekschuld. Hun studenten presteren internationaal gezien hooguit middelmatig en de meeste Amerikanen lezen op lagere schoolniveau.
Inmiddels lijkt Project 2025 de toon te zetten: het slopen van de federale overheid en het consolideren van de uitvoerende macht ten gunste van rechtse beleidsvormen. Het mandaat wordt geclaimd op een controversiële interpretatie van de theorie van de unitaire uitvoerende macht en consolideert autoritaire, christelijk-nationalistische tendensen die de fundamenten van de rechtsstaat, de scheiding der machten en burgerlijke vrijheden bedreigen. Het is een wereld van Dark Enlightenment, mannelijkheid en kolonisatie ambities. Dé manier om dit voor elkaar te krijgen is het manipuleren van betekenis door desinformatie.
Hollow State
Een holle staat lijkt solide, met verkiezingen en een rechtsstelsel en zo, maar mist in toenemende mate legitimiteit en effectiviteit. Statig van buiten, maar van binnen zo voos als een ouwe appel. Waarom zou je belasting betalen voor een organisatie die niet méér opbrengt dan ze kost? Zie hier de ratio achter Elon Musks DOGE kettingzaag. In desinformatie-taal.
Onze eigen staat werd beschreven in 1848 (Thorbecke’s team) en was op haar sterkst rond 1950. Daarna kwam miniaturisering, computerisering, vernetwerking en dataficering… Data gingen meer tussen dan binnen traditionele stovepipe organisaties stromen. Het werd ook steeds makkelijker om relaties tussen datasets te leggen. Complexiteit en dynamiek namen toe. Net als elke organisatie wier automatisering dateert van voor de eeuwwisseling, is de automatisering op veel plekken niet langer fit-for-purpose voor al die data flow.
Desinformatie is er als de kippen bij om zout in die wond te wrijven. Wat doet een staat met al die compliance-regels nog in transnationaal genetwerkte belangen? Die staat voelt zich bedreigt en zoekt de oplossing in de “IJzeren Wet van de Oligarchie”. Méér van hetzelfde, centraliseren, standaardiseren, harmoniseren en schaalvergroting.
Dus terwijl de burger zich opvreet over de toeslagenaffaire, praten digibete bestuurders vanuit een illusie van top-down controle management en nog altijd opgesloten binnen verticale verantwoordingslijnen nog over ‘Cloudbeleid’ en ‘AI’, terwijl de realiteit allang weer verder is.
De onvrede discussie breidt zich uit naar platforms, zoals X, waar community’s van “zichzelf informerende burgers”, onwetend overwoekerd door desinformatie, de schuld geven aan “de elites” die globalisering verheerlijken ten koste van het nationalisme van “de gewone man”, terwijl economische winsten slechts naar een kleine groep insiders vloeien. Slopende onzin.
Dataficering
De traditionele staat is onderhevig aan dezelfde dataficatie die de samenleving door maakt. Verspreiders van desinformatie benadrukken domweg de moeilijkheden van deze transformatie alsof het een indicatie van falen is. Wat het niet is. Als een moderne staat namelijk alleen nog maar te runnen is met informatietechnologie en als organisatie-overschrijdende samenwerking dankzij dataficering steeds laagdrempeliger wordt, dan moeten organisch gegroeide werkwijzen gevangen gaan worden in de strikte logica en modellering die machines nodig hebben om te kunnen functioneren. De data komen los te staan van de infrastructuur. Het systeem evolueert van geaccrediteerde infra naar vrije workload toedeling. Daarvoor moet je niet een beetje interpreteren waar je organisatie begint en eindigt, maar je moet op basis van Legal Engineering en software defined policy configuratie gaan afdwingen waar een mandaat begint en eindigt; wie welke data, in welke vorm, langs welke weg, voor welk doel ter beschikking stelt. Je moet heldere contracten hebben, wie data-eigenaar is, wie data-leverancier of data-consument, hoe je elkaar digitaal verifieerbaar identificeert (ISO 29003) en wat men dan onder strikte autorisaties en binnen controle frameworks aan data acties toestaat. Dit alles om de juiste soevereiniteit te behouden (scheiding van machten o.a.) en om gerechtvaardigd vertrouwen te kunnen blijven verdienen. (ISO 29115)
Dat de staat die kant op moet om werkbaar te blijven past domweg in de historische traditie.
Wie verdient de macht?
Van telegraaf tot telex en van fax tot e-mail heeft elke staat zich altijd aangepast. Het is juist dankzij logische principes in ontwerp en implementatie van systemen dat collectieve goederen en diensten efficiënt en kosteneffectief kunnen worden geproduceerd voor miljoenen mensen.
Alleen, Big Tech bedrijven zijn hier al veel verder in. Die hebben niet te kampen met schaduw IT en decennia oude legacy. Daar is alles al policy defined. De verleiding is dan ook groot om die oude staat dan maar meteen aan de kant te schuiven. Als de techies het duidelijk beter weten dan die oude bureaucraten, verdienen zij die macht?
Om daar een beter beeld van te krijgen, duiken we in het volgende artikel de contemporaine filosofie in.
