De invoering van de Omgevingswet werd afgelopen jaren steeds weer opnieuw uitgesteld. Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA) droeg 1 juli 2023 als nieuwe datum voor. Gaat het zover komen en zo ja, hoe dan? Martin Hendriksma vat de status van de Omgevingswet samen in tien vragen en antwoorden.
Gemeenten zitten nog bijna vijf maanden in onzekerheid over de Omgevingswet. | Beeld: Shutterstock
1. Waarom koos Hugo de Jonge ook alweer voor uitstel?
Vooral grotere gemeenten gaven aan hun zaken op orde te hebben en klaar te zijn voor invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2023; veel kleinere gemeenten waren (en zijn) dat nog niet. Doorslaggevend voor het nieuwe uitstel was dat de provincies ook niet klaar waren: ze achten belangrijke instrumenten in de keten (of de tijdelijke alternatieve maatregelen daarvoor) nog onvoldoende beproefd. Zij gingen voor de invoering per 1 januari liggen.
2. En nu wordt het dus 1 juli 2023?
Nou… Die datum gaat geheel in tegen het advies van het Adviescollege ICT-Toetsing dat voor De Eerste Kamer onderzoek deed naar de staat van het Digitaal Stelsel Omgevingswet. Het college adviseerde vast te houden aan de oorspronkelijke datum van 1 januari 2023 (maar dan met aanvullende maatregelen om een big bang te vermijden). En om anders te kiezen voor een paar jaar uitstel om zo de opzet van het digitale stelsel – het grootste obstakel – nog eens goed tegen het licht te houden.
3. Waarom volgde De Jonge dat advies niet gewoon op?
Hij achtte de risico’s voor een snelle invoering te groot en kon ook moeilijk de provincies passeren. Maar uitstel met een paar jaar zag hij dan weer niet zitten. Dan zou hij de gemeenten frustreren die zeggen bijna klaar te zijn voor invoering en ebt volgens de minister daar de urgentie weg om aan de wet te blijven werken. Trouwens, ook de waterschappen gaven aan op koers te liggen voor de oorspronkelijke invoeringsdatum.
4. Hoe gaat het nu verder?
Allereerst zijn de gemeenten aan zet. De VNG gaat naar eigen zeggen twee bestuurlijke sessies organiseren om de ontstane situatie te kunnen bespreken. Daarbij kunnen bestuurders van uiteenlopende gemeenten vertellen hoe zij tegen de nieuwe invoeringsdatum. Ook zijn er ‘diverse ambtelijke bijeenkomsten’. Het eigenlijke besluitvormingsproces start op 3 december (een dag na de ALV) en loopt door tot eind januari 2023.
5. Dus eind januari 2023 komt er definitief groen licht?
Nee, want ook de Tweede en Eerste Kamer moeten nog met de nieuwe datum instemmen. Globaal kost het een besluitvormingstraject in alleen al de Eerste Kamer ongeveer drie maanden. Er is door Hugo de Jonge nog geen nieuw voorstel ingediend en het is de vraag of dat hem voor de kerst nog lukt. De Eerste Kamer heeft immers aangegeven eerst de resultaten van het integraal ketentesten fase 3 te willen ontvangen, voordat een nieuwe datum aldaar wordt voorgelegd. Het kan dus zomaar april worden voordat de Eerste Kamer ten finale over de invoeringsdatum stemt.
6. Wordt er voor die tijd nog nieuw onderzoek gedaan naar de staat van het DSO?
De oppositie in de Eerste Kamer wil dat graag, maar het ziet er (nog) niet naar uit dat het zo ver zal komen. Al kan dat veranderen door de resultaten van het Indringend Ketentesten (IKT) dat tot en met december wordt gedaan. Mocht daar een minder rooskleurig beeld uitkomen dan de minister had gehoopt, dan gaan partijen in de Eerste Kamer mogelijk schuiven.
7. Hoe zeker is het dat de Eerste Kamer in april instemt met invoering van de Omgevingswet per 1 juli?
Dat is geen gelopen koers. De coalitie heeft daar geen meerderheid. Partijen als PvdA-GL, SP en PvdD zijn tegen en zullen dat blijven. Dat betekent dat de coalitie afhankelijk is van rechts. De PVV heeft afgelopen jaren consequent aangegeven te hechten aan een gebruikersvriendelijk en stabiel digitaal stelsel, maar stemde meestal voor. De afgelopen maanden lijkt de partij sceptischer over de wet te zijn geworden. JA21 volgt dan weer enigszins de omgekeerde route. Daarnaast zijn er verkiezingen voor zowel Provinciale Staten als de Eerste Kamer en wijzen de huidige peilingen op aanzienlijke verschuivingen in beide gebieden. Het kan nog veel kanten op. Want wat vindt de BBB straks van de Omgevingswet?
8. Onder meer de in de NEPROM verzamelde ontwikkelaars dringen erop aan om minimaal een half jaar voor invoering duidelijkheid te hebben. Die gaat er dus niet komen?
Nee. Ook veel gemeenten willen dat graag, maar dat gaat met de nieuwe datum van 1 juli 2023 dus zeker niet lukken. Drie maanden worden het, maximaal.
9. En hoe zit het met de andere wet die gelijktijdig met Omgevingswet moet worden ingevoerd, de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen?
Ja, ook daar zijn problemen omdat de kwaliteitsborging van gemeenten naar de bouwers zelf verhuisd. Er werd gevreesd voor een groot tekort aan private borgers en daarmee voor vertragingen in de bouw. Minister De Jonge vindt het juridisch en qua ict te ingewikkeld om de invoering van de twee wetten van elkaar los te koppelen. Wel haalde hij onlangs wat druk van de ketel door bij verbouwingen het nieuwe regime van kwaliteitsborging met een half jaar uit te stellen. Dat gaat op 1 juli alleen voor nieuwbouw in.
10. De slotsom: gemeenten zitten nog bijna vijf maanden in onzekerheid over de Omgevingswet.
Dat is het enige wat zeker is.
Martin Hendriksma is schrijver en journalist en sinds 2017 redacteur ruimte en milieu bij Binnenlands Bestuur. Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Binnenlands Bestuur
