Een chief scientist bij een ministerie kan bruggen slaan tussen wetenschap en beleid. Dat stelt de departementen in staat om snel en adequaat te reageren op voorvallen of een crisis. Dit schrijft het Rathenau Instituut in een verkenning die vandaag verschijnt.
Kennis inzetten voor beleid
In het Verenigd Koninkrijk is de chief scientist (CS) een gebruikelijkere functie dan in Nederland. Het is een adviserend wetenschapper die helpt om wetenschappelijke kennis beter in te zetten voor beleid (evidence-informed policy). Het team van de chief scientist maakt beleidsmakers bewust van de beschikbare wetenschappelijke kennis en helpt bij het beoordelen van beleidsvoorstellen. Breekt er een crisis uit, dan weet de chief scientist waar de juiste informatie vandaan moet komen, zodat het ministerie snel met een adquate respons kan komen. Het Rathenau Instituut onderzocht de voor- en nadelen van de functie voor Nederland. Dat leidde tot in de verkenning De rol van de chief scientist bij kennis voor beleid.
Dubbel werk?
Het risico bestaat dat een chief scientist bij een ministerie dubbel werk gaat zitten doen, waarschuwt het kennisinstituut. Er is immers al een stelsel van externe beleidsadvisering. Sommige ministeries hebben al een chief scientific officer (CSO) in dienst, die fungeert als kennismakelaar tussen de ambtenarij en de onderzoekswereld. Desondanks vindt wetenschappelijke kennis niet altijd de weg naar beleid, stellen de onderzoekers. Een voorbeeld is de besluitvorming rond de gaswinning in Groningen. Uit verschillende rapporten blijkt dat de aansluiting tussen kennis en beleid beter kan.
Direct contact
Wat is dan precies het voordeel van een chief scientist? In de huidige gang van zaken buigen externe adviseurs zich vaak over beleidsvoornemens, maar zij hebben maar beperkt zicht op wat er binnen een ministerie gebeurt. Bovendien zijn ze druk met andere zaken, waardoor ze minder snel kunnen reageren als interne medewerkers.
Het helpt om de wetenschap letterlijk dichter bij beleid te brengen (‘proximity matters’). Direct contact met experts doet soms meer dan het kunnen beschikken over actuele rapporten, bijvoorbeeld om eens te vragen welke kennis er níet is of waarover geen overeenstemming bestaat. ‘Een functionaris die de stem van de wetenschap laat klinken in de dagelijkse omgang met de politieke en bestuurlijke top van een departement kan wezenlijk bijdragen aan evidence informed policy,’ aldus de verkenning. De chief scientist kan het kennisbewustzijn van de ambtenaren verhogen.
Domeinoverstijgend
In het Verenigd Koninkrijk fungeren de chief scientists van de verschillende departementen binnen een gezamenlijk verband. Dat beidt grote voordelen, aangezien veel beleidsuitdagingen domeinoverstijgend zijn (neem alleen al ict-problematiek binnen de overheid). ‘De nabijheid van wetenschappelijk experts kan helpen over de grenzen van vakgebieden en ministeries heen te reiken en inzichten uit een breed scala aan disciplines bij elkaar te brengen,’ aldus de verkenning.
Beetje dubbel
Tot slot kan een chief scientist duidelijk maken waar de wetenschap ophoudt en de politiek begint. De onderzoekers refereren er zelf niet aan, maar in de coronacrisis had de politiek er een handje van om besluiten te nemen ‘omdat de wetenschap zegt dat het moet’.
Het advies om een chief scientist aan te nemen is wel een beetje dubbel, want de laatste jaren is er juist voor gekozen om minder kennis in eigen huis te hebben. Daardoor hebben externe adviseurs, zoals de planbureaus, adviesraden en publieke kennisinstellingen, steeds meer de taak op zich genomen om wetenschappelijke kennis aan te dragen voor de ontwikkeling van nieuw beleid. Dat doen ze ook best goed, schrijft het Rathenau Instituut, dat zelf tot de schil van externe adviseurs behoort. ‘De timing is niet altijd gelukkig en het kennisabsorptievermogen van ministeries schiet soms tekort. Maar in potentie is het stelsel van planbureaus, rijkskennisinstellingen en adviesraden in staat de beleidsontwikkeling te voorzien van een gedegen fundament.’
Het versterken van de positie van chief scientists in Nederland moet niet gaan leiden tot het politiseren van wetenschappelijke kennis, dubbel werk en competentiestrijd. Om van toegevoegde waarde te zijn, moet de chief scientist beschikken over de juiste middelen en bevoegdheden zodat hij of zij het bestaande stelsel kan versterken, niet vervangen.
Andere opties
Overigens is de functie van chief scientist niet de enige optie om de aansluiting tussen kennis en beleid te verbeteren, benadrukken de onderzoekers. Je zou bijvoorbeeld wetenschappelijke fellowships binnen ministeries kunnen aanstellen en tijdelijke detacheringen van beleidsmedewerkers bij kennisinstellingen. Ook zou het slaan van bruggen aan beide kanten beter kunnen worden gewaardeerd, in de vorm van carrièreperspectieven en promoties.
lees ook:
Onderzoekers pleiten voor meer samenwerking met ambtenaren – iBestuur
