‘Stroomverbruik overheid stijgt mogelijk meer dan 20 procent door genAI’
Hoe verhoudt de inzet van generatieve AI door de overheid zich tot de klimaatdoelen die Nederland zich net als veel andere landen heeft gesteld? In opdracht van het ministerie van BZK stelden onderzoekers scenario’s op voor de verwachte milieukosten. Ook bedachten ze met stakeholders mogelijke aanpassingsstrategieën.
Klimaatkosten
De overheid gebruikt steeds meer generatieve kunstmatige intelligentie (genAI), onder meer om documenten samen te vatten en interviews te transcriberen, maar ook bijvoorbeeld om een ‘digitale burger’ te laten meedenken over overheidsplannen. Veel interne toepassingen staan nog in de kinderschoenen. Of het gebruik van genAI door de overheid de komende jaren een grote vlucht neemt, zal moeten blijken, maar de verwachting is in ieder geval niet dat het mínder wordt. Daardoor dringt de vraag zich op: wat zijn de klimaatkosten van deze ontwikkeling?
In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) ontwikkelden onderzoekers van de Universiteit Utrecht (UU) en de Vrije Universiteit (VU) een rapport met scenario’s die inzicht geven in de verwachte kosten. Ook bedachten ze in samenwerking met belanghebbenden, waaronder diverse ministeries, het Waterschapshuis en de gemeente Dordrecht, mogelijke aanpassingstrategieën om de klimaatklap te verzachten.
Shadow IT
Dat was nog niet zo makkelijk, vertelt onderzoeker Rosanna Nagtegaal van de UU. Een groot deel van de AI-tools die overheden gebruiken zijn externe toepassingen, zoals ChatGPT en Copilot. De grote techbedrijven achter de tools zijn niet transparant over het stroom- en waterverbruik en de CO2-uitstoot ervan. Ten tijde van het onderzoek werd er mogelijk door ambtenaren veel genAI buiten de eigen IT-systemen van de overheid om gebruikt, zogeheten shadow IT, maar hoeveel precies? Dat weet niemand. Sindsdien is het standpunt van de rijksoverheid over de inzet van genAI verruimd, wat consequenties kan hebben voor het gebruik van de toepassingen binnen overheidsorganisaties.
Aparte gang
Ook van interne toepassingen, zoals de chatbot die het HR-beleid van de organisatie doorspit om antwoord te geven op vragen als ‘heb ik recht op zorgverlof’, is niet altijd helder hoeveel stroom het verbruikt. ‘Het is wel mogelijk om in datacenters een aparte gang in te richten en zo het stroomgebruik te meten van bepaalde toepassingen, maar heel vaak loopt het ook door elkaar,’ zegt Nagtegaal. ‘Als je een genAI-toepassing intern ontwikkelt, heb je meer mogelijkheden om het stroomverbruik in kaart te brengen. Van externe toepassingen is het echt lastig om goede informatie over stroomverbruik, waterverbruik en CO2-uitstoot te vinden.’
Schatting
Hoe bereken je onder zulke omstandigheden de klimaatkosten van het genAI-gebruik van de overheid? Eén van de coauteurs van het onderzoek, Alex de Vries-Gao van de VU, bedacht een methode om tot een schatting te komen. Uit Belgisch onderzoek blijkt dat het gebruik van Copilot Vlaamse ambtenaren gemiddeld zestien minuten tijdsbesparing per dag opleverde. De onderzoekers deden de aanname dat overheidsorganisaties een rationele afweging doen en dus niet iets inkopen dat meer geld kost dan ze besparen. ‘Het moet wat opleveren,’ zegt Nagtegaal. ‘We gebruiken de productiviteit als een manier om te bekijken wat ze besparen en hoeveel dat kost.’ En dus werd de loonkostenbesparing (door de inzet van de technologie) afgezet tegen de verwachte elektriciteitskosten. Aan de hand van deze berekening werden ook andere duurzaamheidsindicatoren berekend, zoals waterverbruik en CO2-emissies.
Drie scenario’s
Dat leverde drie scenario’s op, voor een langzame ontwikkeling van genAI bij de overheid, een gemiddelde en een snelle. In het laatste geval wordt genAI op grote schaal ontwikkeld en ingekocht en worden allerlei nieuwe toepassingen gebruikt die verder gaan dan vooral tekstverwerking. Het bijbehorende stroomverbruik loopt volgens de schatting in 3 jaar tijd op tot respectievelijk ongeveer 14,6, 27,2 of 53,3 GWh op jaarbasis. Voor wie dat weinig zegt: in het gematigde, middelste scenario verbruikt de overheid na 3 jaar 21 procent meer stroom per jaar dan in 2020. Nagtegaal, droogjes: ‘Daar zijn we niet per se op voorbereid, ook qua infrastructuur.’
Op basis van deze kosten werden ook de CO2-uitstoot en het waterverbruik berekend. De verwachte stroomkosten van genAI binnen de overheid vertalen zich in respectievelijk 3,9, 7,4 en 14,4 miljoen kilogram CO2-uitstoot en 13,7, 25,4 en 49,8 miljoen liter waterverbruik. Alle reden om maatregelen te nemen.
Verrassingen
‘Er is centrale regie nodig op dit vraagstuk,’ zegt Nagtegaal. ‘Dan is er tenminste een overzicht van de verwachtingen voor datacenters voor verschillende sectoren in de komende jaren, zodat je goede keuzes kunt maken. Past het wel? Is er uitbreiding nodig? Niemand weet nu echt wat er gaat gebeuren, waardoor we over vijf of tien jaar voor verrassingen kunnen komen te staan.’
Zijn overheden zich bewust van dit vraagstuk? ‘We hebben onze respondenten gevraagd of ze weten hoeveel stroom hun toepassingen verbruiken, hoe het zit met datacenters, et cetera. Dan merk je dat digitale duurzaamheid wel op de agenda staat, maar dat er weinig inzicht is in specifieke en technische aspecten. Er wordt gesproken over het belang van duurzaamheid, maar het lijkt niet prioriteit nummer één.’
Digital Sobriety
Er is een aantal zaken die ambtenaren zelf kunnen doen om de klimaatkosten binnen de perken te houden. De onderzoekers manen onder meer tot Digital Sobriety: meer bewustwording over de negatieve impact van technologie. ‘Maak bijvoorbeeld liever één goede prompt in plaats van twintig vragen te stellen aan een chatbot in de hoop dat ze je dichterbij het antwoord brengen,’ zegt Nagtegaal.
‘En in plaats van het laten ontwikkelen van een nieuwe toepassing, zoals een HR-chatbot voor de organisatie, kun je wellicht gebruikmaken van een bestaande oplossing van een andere organisatie. Natuurlijk kost het nog wel energie om die te trainen op je eigen HR-beleid, maar dan wordt er in ieder geval energie bespaard bij de ontwikkeling.’
De onderzoekers hopen dat meer bewustzijn voortvloeit naar ander gedrag op de werkvloer. Tegelijkertijd noemt Nagtegaal het lastig om de verantwoordelijkheid bij een individu te leggen. Vandaar ook de roep om meer centrale regie op dit ingewikkelde thema. De onderzoekers doen een oproep aan BZK om vorm te geven aan centrale sturing, uitwisseling en ondersteuning van duurzame genAI en om meer bewustwording te creëren van de impact.
Lees ook:
