Tijd voor een plan B
“We moeten leren dansen met elkaar.” Zo verwoordt Martijn Aslander zelf de boodschap uit zijn nieuwste boek ‘Nooit Af’. In deze opvolger van ‘Easycratie’ schetst Aslander – opnieuw samen met Erwin Witteveen – de bestaande onvrede in de samenleving en de frictie tussen de politiek-bestuurlijke, maatschappelijke en de technologische werkelijkheid. En waarom iedere gemeente een plan B zou moeten maken.
Dat onze samenleving in hoog tempo tot in de haarvaten is veranderd door nieuwe technologieën, andere vormen van samenwerken en andere verdienmodellen is iedereen wel duidelijk. Wát de impact daarvan precies is en wát we ermee moeten of kunnen als burger, politicus, bedrijf of organisatie, is veel onduidelijker. In ‘Nooit af’ schetsen Martijn Aslander en Erwin Witteveen – ze noemen zichzelf duiders van de netwerksamenleving – op overtuigende wijze hoe de traditionele manier van oplossingen verzinnen in ieder geval niet meer werkt. Aslander: “Burgers kijken naar de overheid en vragen zich af waarom dingen overal anders kunnen, maar blijkbaar nog niet binnen de overheid. Ik ben er ook van overtuigd dat als bestuurders eerder de lessen uit ‘Easycratie’ hadden gevolgd, zoiets als Project-X ook anders gelopen was. Er wordt overal nog veel te weinig gebruikgemaakt van de zwermintelligentie.” En vechten tegen die zwerm is onnodig en zinloos. “De zwerm gaat er gewoon omheen. We gaan samen wel om de overheid heen”, aldus Aslander.
We hebben in een snel veranderende maatschappij helemaal geen tijd meer voor langdurende oplossingen, voor trajecten die jaren en soms decennia duren. Tegen de tijd dat de oplossing is gepresenteerd, is het probleem al lang weer ingrijpend veranderd. Dat is de realiteit waarmee beleidsmakers steeds vaker te maken hebben. Aslander: “Wanneer we het in ‘Nooit Af’-terminologie hebben over de middellange termijn, dan hebben we het over een maand of drie. En de korte termijn, dat is morgen.”
Perfide systemen
Soms slaat de schrik je om het hart als je de vele illustratieve voorbeelden bekijkt die de auteurs je voorschotelen in ‘Nooit Af’. Niet aflatende regeldwang in het onderwijs, perfide structuren en systemen in veel bedrijven en organisaties, statistiekmanipulaties. En terroristen die niet meer met koffers vol bommen en geweren in vliegtuigen stappen, maar die gewapend met wapens op usb-sticks en ‘in the cloud’ lachend door de bewaking lopen. Tegelijkertijd kun je het niet meer ‘ont-zien’ als je het eenmaal in de gaten hebt. De oplossingen die we altijd bedachten, de manier van werken zoals we altijd hebben gedaan, het lukt niet meer. Binnen huidige politieke denkkaders is vaak geen ruimte voor snelle en pragmatische oplossingen. Nog steeds wordt gezocht naar definitieve antwoorden. Aslander en Witteveen laten zien dat een definitieve oplossing maar een illusie is. Alles is tijdelijk.
Zwermland
Gelukkig illustreren de auteurs situatieschetsen ook met veel inhoudelijke positieve praktijkvoorbeelden. In het boek lees je over zelforganiserende bewoners en burgers die zelf oplossingen verzinnen en maken: de Bevingmeter voor de Groningse aardbevingen, scholen op het internet die geen school meer zijn, blockchain en Buurtzorg. En nog belangrijker: Aslander en Witteveen geven ook hoop over de Nieuwe Renaissance en Nederland als zwermland. Hoewel ze beiden niet altijd met pasklare antwoorden komen – dat kan nou juist ook helemaal niet bij de werkwijze die zij beschrijven – schetsen ze niet alleen maar een afschrikwekkend beeld van een maatschappij die op alle vlakken is veranderd. Er is ruim aandacht voor positieve voorbeelden. Zo kan het ook. En kijk er eens op deze manier naar.
Als de oplossing klaar is, is het probleem allang veranderd
Aslander: “Wij zijn geen activisten, geen schreeuwers die zeggen ‘Zó moet het’. Net zoals Thomas Piketty en Joris Luyendijk dat deden voor de economie en het bankwezen, geven wij op een realistische manier woorden aan het onbehagen. In ‘Nooit Af’ laten we zien wat er speelt, wie de spelers zijn. Wat je daarmee doet, is niet aan ons.”
‘Help’-knop
“We moeten leren dansen met elkaar”, vervolgt Aslander. “Het primaire proces weer open maken met burgers. Er zijn genoeg burgers die samen het werk van ambtenaren beter kunnen doen. Waarom zou je als gemeente eigenlijk steeds direct adviesbureaus inhuren? Waarom vragen we ons niet af: ‘wie weet dit ook en wie kan het beter en goedkoper oplossen?’ En als het werk van een gemeenteambtenaar door anderen gedaan wordt, dan kan hij de helft van de week aan andere dingen besteden. Technologie gaat zoveel oplossen dat veel werk gaat wegvallen. Ook daar moet je eerlijk over zijn.”
Aslander enthousiast: “Waarom zetten we niet een grote knop op iedere gemeentelijke website met maar één woord: ‘Help’? Onder die knop vind je dan alle projecten die ook door anderen te doen zijn. En natuurlijk geldt dan ook dat wanneer ik de gemeente geld bespaar, ik een (gedeeltelijke) belastingkwijtschelding krijg. De werkelijkheid is dat er meerdere opties op tafel liggen. Maak een plan B. We gaan beginnen om alles iedere week steeds een stukje beter te maken.”
