Toenemend aantal topambtenaren werkt aan I-leiderschap

Voor het goed functioneren van de Rijksoverheid speelt de I-component een belangrijke en doorslaggevende rol. Dat de overheid zich hiervan bewust is, blijkt onder andere uit de I-strategie Rijk met daarin aandacht voor het opbouwen van toekomstbestendig I-vakmanschap en leiderschap. Wat betekent dit voor het leren en ontwikkelen van publieke leiders? Peter Steenkamer en Pieter de Wit, adviseurs bij het directoraat-generaal Algemene Bestuursdienst bieden een inkijkje in het curriculum ict-digitalisering dat topambtenaren een robuuste en flexibele leerroute biedt.

Individuele leerbehoefte als vertrekpunt

Het curriculum ict-digitalisering is ontstaan vanuit onze constatering dat de thematiek van ict en digitalisering zo omvangrijk is, dat het ingewikkeld kan zijn om je leerbehoefte te bepalen. Je kunt er in verzanden en ‘verdwalen’ omdat het als ‘te groot’ voelt om aan te beginnen. Daarom besloten we zo’n anderhalf jaar geleden om de boel om te draaien in ons herontwerp. Niet het leeraanbod vormt het vertrekpunt, maar de individuele leerbehoefte(n) van de topambtenaren zelf. Die ontdekken ze tijd- en plaatsonafhankelijk in de e-learning ‘Fundamenten van I-leiderschap’, die we overigens steeds actualiseren. Het vormt de basis onder de vervolgroute, die afhangt van iemands werkomgeving, achtergrond en maatschappelijke opgaven. We brengen het thema hiermee veel dichterbij. ‘Dit is veel leuker dan ik dacht’, schreef een deelnemer in de evaluatie.

Succesvol werkgedrag

Als we een leeractiviteit ontwerpen, maken we eerst een analyse van het vraagstuk. Hierin beschrijven we zo goed mogelijk welk werkgedrag we na de leeractiviteit willen zien, welke indicatoren voor succesvol werkgedrag hier bij horen en aan welke operationele en strategische doelstellingen zo een bijdrage wordt geleverd. Daarbij leggen een directe link met de handelingsrichtingen van het Kompas uit de rijksbrede visie op publiek leiderschap.

Bij het curriculum richten we ons op ‘Handel in onzekerheid’, ‘Bewaak lange lijnen’, ‘Werk samen en deel leiderschap’ en ‘Zet hen die jij leidt in hun kracht en vraag feedback’. We leggen daarbij de focus echt op I-leiderschap. In de kern zet een topambtenaar zichzelf centraal in de rol van opdrachtgever, toont interesse en vraagt door bij de juiste mensen. Een topambtenaar kent de kaders, heeft oog voor kansen en bedreigingen en weet wie binnen en buiten de organisatie sleutelfiguren zijn in het kader van ICT-projecten. Een deelnemer vertelt: ‘Ik weet nu veel beter welke vragen ik moet stellen’.

Route naar I-leiderschap

Nadat topambtenaren de e-learning hebben doorlopen beschikken ze over basiskennis van de belangrijkste onderwerpen zoals ‘I-opdrachtgeverschap’, ‘ICT-projecten’ en ‘AI en de democratische rechtsstaat’ en hebben ze meer zicht op wat ze nodig hebben in hun functie. Dat gat is vervolgens te dichten met het vervolg binnen het curriculum ict-digitalisering.

De route naar I-leiderschap verloopt in drie fasen:

• Fase 1:Bewustwording op individueel niveau:’Ik weet waar mijn eigen kennis tekortschiet (en doe er iets aan)’
• Fase 2: Bewustwording van de verantwoordelijkheid binnen de organisatie: ‘Ik weet hoe we het probleem kunnen aanpakken (en pak het ook aan)’
• Fase 3: I-leiderschap: Bewustwording van de verantwoordelijkheid voor het grotere geheel/voor de opgave: ‘‘Ik weet hoe we het samen beter kunnen doen (en ik neem daarvoor ook verantwoordelijkheid)’

Verdiepen en verbreden

De leergang ‘I-leiderschap’, die uit vier dagdelen bestaat, is één van die verdiepende vervolgactiviteiten. Tijdens deze leergang staat de eigen praktijk centraal: topambtenaren brengen eigen casuïstiek in en pakken daarmee automatisch hun verantwoordelijkheid als I-leider. ‘We kunnen het geleerde nu goed borgen’, gaf een topambtenaar ons onlangs terug. Om de leerimpact hiervan te vergroten kunnen topambtenaren de leergang met hun eigen Managementteam, Directieteam of Bestuursraad volgen. Dat spreekt aan: het aantal leergangen is mede hierdoor het afgelopen jaar verder toegenomen.

Een andere vervolgactiviteit zijn de zogenaamde ‘Techpedities’: excursies naar tech-bedrijven. Zo zien en ervaren topambtenaren in verschillende sectoren wat de impact is van nieuwe technologie en welke rol hun werk als publieke leider daarin speelt.

We maken bovendien combinaties tussen een e-learning enerzijds en een fysieke bijeenkomst anderzijds. Een voorbeeld hiervan is de e-learning ‘Privacybewust leiderschap’ en de livesessie hierop volgend: ‘De Datadialoog’. Hier leren topambtenaren hoe je datavraagstukken beoordeelt in samenhang met ethiek, security en publieke waarden. Zo trekken in het jaarlijks terugkerende Zomerprogramma bijeenkomsten over kunstmatige intelligentie veel deelnemers. Druk bezochte onderdelen waren Maxim Februari met ‘de ambtenaar als onderdeel van AI’ en Reijer Passchier met ‘AI en de democratische rechtsstaat’.

Verder ontwikkelen

Niet alleen actualiteiten en ontwikkelingen in het vakgebied, maar juist ook de informatie die we ophalen uit de evaluaties bepalen hoe we het curriculum verder vormgeven. Zo leidde succesnummers uit het Zomerprogramma zowel tot een uitbreiding van de e-learning ‘Fundamenten van I-leiderschap’ als een TMG-tafel over ‘Digitalisering, AI en de democratische rechtsstaat.’

Een thema als dit maakt dat we in beweging zijn en blijven. Dat maakt het uitdagend en ontzettend leuk om samen met de collega’s van RADIO (de RijksAcademie voor Digitalisering en Informatisering Overheid) te evalueren, (her)ontwerpen en door te bouwen aan een toekomstbestendig I-vakmanschap binnen de Rijksoverheid.