Social media hadden ooit de belofte in zich dat ze voor meer verbinding gingen zorgen. Dat is niet (helemaal) gelukt.
Social media hadden ooit de belofte in zich dat ze voor meer verbinding gingen zorgen. Voor kennisdeling, meer contact en minder eenzaamheid. Van dat idealisme is weinig meer over.
Social media zijn boven alles ongelofelijk machtige marketingmachines geworden. Advertentieverkopers met een onstilbare datahonger. Data die vooral bedoeld zijn om gebruikers zo scherp mogelijk te kunnen profileren. Iedereen krijgt hierdoor op maat gesneden ‘nieuws’ en ‘pseudo-nieuws’. Nieuws dat vooral bevestigt wat je toch al dacht. En producten, diensten en overtuigingen die steeds beter aansluiten bij jouw hoogst persoonlijke en unieke meningen en voorkeuren. Het verkopen van producten wordt door deze voortdurende profilering en zelfbevestiging steeds makkelijker. Maar het begrijpen van anderen, het bij elkaar brengen van standpunten, het met elkaar samenleven, dat wordt steeds moeilijker.
De politiek werkt hier bewust en onbewust volop aan mee. Sterker nog, heel wat politieke bewegingen en partijen bestaan uitsluitend (nog) dankzij social media. En, omgekeerd, zonder de politiek had Twitter waarschijnlijk ook al lang z’n laatste digitale adem uitgeblazen. Online is er volgens mij helemaal geen kloof tussen kiezers en de politiek. Het is veel erger. Op social media zijn er diepe kloven tussen groepen in onze samenleving aan het ontstaan. En op de bodem van elke kloof staan politici hun eigen gelijk uit te diepen.
Op social media wordt de ‘echte’ politieke strijd gestreden. Met partijprogramma’s en krantenberichten win je geen verkiezingen meer. We laten ons massaal meeslepen in de digitale onderbuik. Een bedrijf als Cambridge Analytica heeft laten zien hoe relatief eenvoudig het is om via social media een succesvolle en ontwrichtende politieke campagne op te zetten. Door kiezers voortdurend te bevestigingen in hun twijfel, boosheid en angst. Voor wie in de achtergronden hiervan geïnteresseerd is, of wie zich echt zorgen wil maken over de staat van de democratie, is de documentaire ‘The Great Hack’ op Netflix een aanrader.
Aandacht – en het eigen gelijk- daar gaat het vaak om. Het gelijk op de bodem van je eigen kloof. Die dwangmatige behoefte heeft Engeland – als bakermat van de moderne democratie – inmiddels bijna de status van een ‘failed state’ gegeven.
Maar je moet iedereen toch direct en ongezouten ‘de waarheid’ kunnen zeggen, ongeacht de consequenties? Alles mag toch gezegd worden, dat is toch transparant, dat is toch juist democratisch? Dat klinkt leuk, maar ‘de waarheid’ is meestal helemaal niet zo transparant, universeel of absoluut. ‘De waarheid’ is vaak niet meer dan een persoonlijke mening, een individuele ‘boosheid’. Het uiten van die boosheid lijkt vaak belangrijker dan de bestuurbaarheid van een stad of land. Het ‘winnen’ van een politiek debat op social media leidt steeds vaker tot een verlies voor onze democratie en een beschadiging van ons openbaar bestuur.
Deze ontwikkeling zie je niet alleen internationaal, maar ook op nationaal – en lokaal niveau. Een debat in de Tweede Kamer, of in een raadszaal, heeft vaak nauwelijks nog betekenis en kwaliteit. Het is vaak niet meer dan de aankondiging of de herhaling van een ongezouten ‘tweet’ of een ongenuanceerde ‘post’. De microfoon is voor de bühne, de tweet is voor het volk. Of in ieder geval je eigen stukje volk. Je eigen headlines in een eigen steeds kleiner wordende bubbel. Een digitale parade van onveranderlijke standpunten die elkaar steeds minder ontmoeten.
De start van het nieuwe politieke seizoen is een mooie moment voor bestuurders en politici om de eigen relatie met social media eens te onderzoeken. Om naar je eigen digitaal functioneren te kijken. Om jezelf te vragen naar de waarde en de verbindende kracht van je berichten. Elke ongezouten tweet, elke halve waarheid, elk effectbejag, vergroot niet alleen de winst van (tech)bedrijven maar steelt ook van het openbaar bestuur en beschadigt de democratie.
Onze democratie wordt gedragen door het vermogen om compromissen te sluiten, door rekening te houden met de belangen van anderen. Door respect te hebben voor verschillende meningen. Onze democratie, onze samenleving, kan echt wel een stootje hebben, maar is niet onkwetsbaar. Laten we de grenzen niet onnodig opzoeken en samen voorzichtig zijn. De kwaliteit van een bestuurder zit in het vermogen om verbinding te maken. Dat geldt ook op social media. Juist op social media.
André Huykman is gemeentesecretaris/algemeen directeur van de gemeente Zoetermeer
