Nu we nog steeds midden in een pandemie zitten, is het goed om de bekende woorden van Winston Churchill nog eens te herhalen: ‘Never let a good crisis go to waste’. Welke lessen zijn uit deze crises te leren voor de nieuwe Tweede Kamer, en dan met name de ICT-woordvoerders?
Beeld: Shutterstock
Deze periode wordt niet alleen bepaald door de pandemie en al zijn gevolgen, maar ook door andere belangrijke thema’s, waartoe zeker de toeslagenaffaire en de schadeloosstelling van de slachtoffers behoren. Laten we leren van succesvolle projecten en ICT echt voor ons laten werken. Kijk als overheid naar wat er mogelijk is met ICT en laat je goed voorlichten. ICT wordt nu vaak zeer ten onrechte genoemd als verklaring van misstanden. ICT is niet het probleem, maar (mits goed toegepast) de sleutel tot de oplossing. Niet afwachten en aankijken, maar aan de slag. Nu. Dat geef ik een nieuw kabinet graag mee.
Les 1: Meer transparantie
Eind januari 2021 publiceerde de Algemene Rekenkamer het rapport ‘Aandacht voor algoritmes’. Aanleiding hiervoor was onder meer de regelmatige kritiek die in de politiek en de samenleving werd geuit over mogelijke vooroordelen van algoritmes. In februari 2020 oordeelde de rechter dat de wetgeving die de inzet van SyRI regelt een te grote inbreuk op de privacy van burgers vormde. De rekenkamer doet verder in zijn rapport enkele belangrijke aanbevelingen, waaronder het bepalen van hanteerbare kwaliteitseisen van algoritmes, het betrekken van alle relevante partijen bij de ontwikkeling van algoritmes en het bieden van inzicht aan burgers in algoritmes en in waar zij terechtkunnen als ze vragen hebben over algoritmes. Terechte adviezen die in de toekomst drama’s als de toeslagenaffaire wellicht kunnen voorkomen. Er is gewoon meer transparantie nodig. Om dit mogelijk te maken is echter meer nodig dan goede bedoelingen. We zullen ook moeten werken aan een andere manier van voortbrenging van ICT. Algoritmes moeten niet langer ‘verstopt’ zitten in programmeercode maar transparant in modellen vastgelegd worden. Die modellen, met algoritmes, moeten openbaar gemaakt kunnen worden en verantwoording achteraf vereenvoudigen. Bovendien hebben die modellen het voordeel dat ze eenvoudig aan te passen zijn bij een veranderende regelgeving.
Les 2: Tijd voor een nieuwe aanpak
We zien nog op veel te veel plekken een traditionele aanpak. Een team werkt aan een gedetailleerde analyse van de bestaande situatie, stelt het een uitvoerige lijst van requirements op, wordt er een uitgebreide beschrijving van de nieuwe situatie opgesteld en deelt de organisatie uiteindelijk een enorm aanbestedingsdocument, dat door alle voorbereidingen al lang door de tijd is ingehaald op het moment van uitkomen. Vaak wordt er daarbij gekeken naar het digitaliseren van de huidige werkwijze. Maar het digitaliseren van de huidige, ouderwetse werkwijze levert enkel een heel dure, niet verbeterde, werkwijze op. Het is tijd voor een nieuwe iteratieve aanpak waarbij je applicaties niet codeert, maar modelleert op basis van een zero code-benadering. Hierbij geeft de business nauwkeurig aan wat nodig is en modelleert een expert dankzij modelleren concrete functionaliteit in heel korte tijd. Dat is dan tegelijkertijd ook functionaliteit die je weer makkelijk aanpast, zonder dat de hele applicatie negatief wordt beïnvloed. De applicatie is hierdoor niet langer een black box waar aanpassingen alleen mogelijk zijn als je er weer een developer op zet. Een wijziging is heel makkelijk door te voeren zodra de business erom vraagt. Zo is niet alleen goed te werken aan doelmatigheid, maar ook aan rechtmatigheid – beide belangrijke uitgangspunten voor de overheid.
Alleen door echt zaakgericht werken met alle informatie op één plek is versnippering aan te pakken.
Les 3: Alle informatie op één plek
Ook zien we in de praktijk dat veel overheidssystemen sterk zijn versnipperd, waardoor het heel erg lang duurt voordat zaken afgehandeld kunnen worden. Het kost op dit moment gemiddeld 400 uur om alle informatie rond één gezin dat slachtoffer is van de toeslagenaffaire bij elkaar te zoeken. Dat schreeuwt om een veel meer zaakgerichte aanpak dan nu het geval is. Alleen door echt zaakgericht werken met alle informatie op één plek is versnippering aan te pakken. En is de burger met zijn vraag écht centraal te zetten. Dat betekent niet automatisch dat we alle bestaande systemen moeten opheffen en nieuwe bouwen. Het is heel goed mogelijk om een laag over bestande systemen te leggen zodat informatie daaruit veel gemakkelijker beschikbaar is.
Les 4: Het kan anders, dat laat de praktijk zien
Dat het anders kan bewijzen projecten bij verschillende overheidsdiensten die ervaring hebben opgedaan met deze aanpak. Zo zette de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO) deze methode van modelleren in om applicaties te bouwen die nodig waren om het steunprogramma van de overheid rond corona uit te voeren. De gemeente Tilburg hanteerde de aanpak om heel snel formulieren voor de Tozo 1- en Tozo 2-regeling op hun website te publiceren. In deze situatie was er geen tijd om allerlei analyses uit te voeren en allerlei requirements tot in detail op te stellen. Er moest direct actie worden ondernomen en systemen gebouwd worden om bedrijven die steun nodig hadden, te faciliteren. Dat lukte dankzij een andere manier van werken.
Frits van Endhoven is relatiemanager bij Blueriq
