Rob Bats weet als geen ander hoe een incident in de digitale wereld kan uitgroeien tot een levensechte crisis. Daarom zet de burgemeester van Steenwijkerland zich in om onze samenleving digitaal veiliger te maken. ‘Dit is een thema dat zijn weerga niet kent. En we doen daar eigenlijk redelijk ontspannen over met elkaar.’
Rob Bats is burgemeester van Steenwijkerland. | Beeld: VNG
Online bedreigingen
In 2012 stuurde een meisje via Facebook een uitnodiging om haar verjaardagsfeestje te vieren. Rob Bats was destijds burgemeester van Haren en kon niet vermoeden dat dit berichtje duizenden jongeren naar Groningen zou trekken. Het werd een avond vol rellen en vernielingen en ging als ‘Project X’ de geschiedenisboeken in. Bats: “Het was één van de eerste cyberincidenten in Nederland. Niemand was op de kracht van sociale media voorbereid. Tien jaar later is het wettelijk gezien nog lastig om in te grijpen bij online aangejaagde ordeverstoringen of anonieme bedreigingen. Ik kan via een noodverordening binnen mijn gemeentegrenzen in actie komen. Maar dan is het eigenlijk al te laat en het feest of protest al in gang. Daarnaast beperkt internet zich niet tot gemeentegrenzen. Er wordt nu onderzoek gedaan om te kijken wat er voor de hulpdiensten, overheden en wetgeving kan veranderen om dit aan te pakken.”
Cyberburgemeesters
Bats is niet de enige burgemeester die bestuurlijke verandering noodzakelijk vindt, hij heeft zich met zeventien anderen verenigd. Deze zogenoemde cyberburgemeesters hebben als doel om proactief het thema digitale veiligheid op de politieke agenda te zetten. Bats: “Ik ben geen cyberexpert, mijn collega’s zijn dat ook niet. Wat wij proberen is om vanuit ons ambtelijke en bestuurlijke netwerk mensen bij elkaar te brengen. We volgen de laatste ontwikkelingen op het gebied van digitale veiligheid en vertellen elkaar wat we in de eigen gemeente ondernemen. Hoe bereiken we de ouderen inwoners? Welke online bedreigingen zijn gesignaleerd? Daarnaast vinden we dat de overheid veel meer aandacht aan cyber weerbaarheid moet besteden. Zo blijkt bijvoorbeeld dat het voor kleinere gemeenten lastig is om voor voldoende beveiliging te zorgen.”
De cyberburgemeesters willen de landelijke politici wakker schudden.
Motie aangenomen
De cyberburgemeesters willen de landelijke politici wakker schudden en de eerste successen zijn al behaald. Bats: “We hebben de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) verzocht om bij het ministerie van Binnenlandse Zaken aan te dringen op structurele aandacht en financiering voor informatieveiligheid. Deze motie is onlangs op de algemene ledenvergadering aangenomen. Zo krijgen we landelijk meer aandacht voor het onderwerp. Gelukkig heeft ons kabinet nu voor het eerst een staatssecretaris voor Digitalisering. Het lijkt mij wenselijk dat de staatssecretaris aansluit bij ons overleg. Zowel om van elkaar te leren als om digitale veiligheid gezamenlijk prioriteit op de Haagse politieke agenda te geven.”
Onvoorspelbare rampen
Het aantal mensen dat slachtoffer wordt van cybercriminaliteit neemt een enorme vlucht. Burgemeester Bats hamert erop dat er nog veel werk is te verzetten. “Ik werk alleen digitaal, je zal bij mij geen papiertje meer vinden. Alles is goed beveiligd maar toch ben ik altijd alert. Wat als er iets misgaat? Ik heb ondervonden dat draaiboeken samenstellen rondom het thema digitale veiligheid lastig is. We bevinden ons in de beginfase, die van leren. Cybercriminelen ontwikkelen zich zo snel dat het lastig is voor lokale overheden om bij te blijven. Stel ze leggen gemeentelijke processen stil. Dan worden er geen paspoorten uitgegeven maar ook geen uitkeringen uitgekeerd. Dit gaat gegarandeerd voor chaos en paniek zorgen. Natuurlijk oefenen we met diverse scenario’s maar helaas zijn we op dit moment nog onvoldoende ingericht op het verrichten van hulp bij digitale calamiteiten.”
“Cyberveiligheid zal een onpopulaire kostenpost blijven.”
Blijft urgent
Bats merkt dat de urgentie inmiddels tot veel bestuurders is doorgedrongen: “Al zal cyberveiligheid een onpopulaire kostenpost blijven. Investeren in iets tastbaars zoals een buurtgebouw of voetbalveld spreekt meer tot de verbeelding. We hebben genoeg voorbeelden van gemeenten, instellingen en universiteiten die zijn geraakt door hacks en cyberaanvallen. Hier moét gewoon geld voor worden vrijgemaakt. Cybercriminaliteit is een thema dat zijn weerga niet kent. En we doen daar eigenlijk redelijk ontspannen over met elkaar. Daarom proberen de cyberburgemeesters het onderwerp digitale veiligheid veel aandacht te geven.”
Ondersteuning door VNG
De VNG ondersteunt gemeenten met de Agenda Digitale Veiligheid en doet onderzoek naar bestuurlijke bevoegdheden en handelingskaders bij online aangejaagde ordeverstoringen.
