De basis van Samen Organiseren staat. Maar om door te groeien en écht een doorbraakrol te spelen in de gemeentelijke ontwikkelingen, is er ook tegenspraak nodig. André Huykman, gemeentesecretaris in Leidschendam-Voorburg, is kritisch over de wijze waarop Samen Organiseren wordt opgepakt. “Ik vind de gekozen oplossing nu niet goed genoeg.” Hij gaat in discussie met zijn Utrechtse evenknie Gabrielle Haanen.
Gabrielle Haanen: “Inderdaad, op een overtuigende manier het ongemak organiseren als je niet meedoet. André Huykman (rechts): “Het moet discomfort opleveren als je niet meedoet.” Beeld: De Beeldredaktie
André Huykman: “Mijn kritische houding zit niet in de noodzaak van Samen Organiseren. Die is er beslist, want wij zijn als gemeenten te laag innovatief. De ontwikkelsnelheid gaat wel omhoog, maar we blijven achter bij de technologische ontwikkelingen. We moeten veel meer tempo maken. Daar komt mijn eerste bezwaar: ik geloof niet automatisch dat de werkvorm die nu gekozen is tot een grote versnelling gaat leiden. Samen Organiseren is opgetuigd als een groot programma, bijna als een beweging. Waarbij het een grote organisatie dreigt te worden met hele grote ICT-ambities. Grote ICT-ambities en de overheid: dat leidt zelden tot succes en snelheid. Daarbij vind ik het jammer dat het niet meer een open proces is, waarbij we samen met de markt en de (software)bedrijven de Common Ground gaan vormgeven. Juist ook met andere partijen dan de usual suspects. Ik ben bijvoorbeeld wel nieuwsgierig hoe Coolblue de dienstverlening organiseert. Daar kunnen wij als overheid van leren. Mijn derde punt van zorg zit in het taalgebruik en dan met name in de afwezigheid van kritische geluiden binnen Samen Organiseren. Ik heb gisteren nog gegoogeld: nergens een kritische noot, hoogstens wat kanttekeningen over te weinig veranderkracht. Innovatieve projecten zijn alleen succesvol als je je eigen tegengeluid organiseert. Ik sta absoluut voor de opdracht van Samen Organiseren. Maar ik vind de gekozen oplossing nu niet goed genoeg.”
Gabrielle Haanen: “Ik deel je mening over het tempo. Maar ik kijk ook naar de voorgeschiedenis. Jarenlang was er discussie. Een kamp dat praatte over die gezamenlijke bodemplaat en mensen die vonden dat je met kleine verbeteringen van onderop en vanuit de inhoud, samen die versnelling moet opbouwen. Die twee kwamen maar niet bij elkaar. Het bleven twee believes en aan beide werd gewerkt. KING heeft het ook allebei ondersteund. Maar
dat eerste, die grote basis, kwam niet van de grond. En die slimme lokale experimenten kwamen maar niet aan opschaling toe. Ik heb het gevoel dat er nu een omslag is. Omdat het steeds meer gaat om digitale identiteit en de gegevens van burgers en de uitwisseling daarvan met andere overheidspartijen. Dat moeten we toch met elkaar kunnen regelen. We moeten van daaruit onze Common Ground met elkaar opzoeken. En dan werkende weg proberen om bovenop die basis goede dienstverlening te ontwikkelen, via de aanpak met experimenten. Daar horen afspraken bij die ook die opschaling vergemakkelijken. Dat is Samen Organiseren. Ik denk dat dat een goede weg kan zijn. Ik ben het wel met je eens dat we dat met meer partijen en leveranciers moeten doen.”
André Huykman: “Als we met de rug naar leveranciers een eigen platform gaan bedenken, levert dat niet de snelheid op die nodig is. Daar hebben we de markt voor nodig. Desnoods de hele markt, ook partijen die er nu nog niet bij betrokken zijn. In mijn ideale situatie bouwen we vanuit een gezamenlijk platform een gemeentelijke appstore. Je organiseert challenges waarbinnen gemeenten, maar ook externe partijen, apps ontwikkelen. De beste komen in de appstore. Als we te veel één oplossing voor één probleem gaan verzinnen en dat weer bij de markt neerleggen, dan gaat ook het innovatieniveau in de markt omlaag.”
Gabrielle Haanen: “Concurrentie organiseren en partijen erbij betrekken, dat gebeurt met Samen Organiseren zeker wel. Maar we hebben ook afspraken voor de basis nodig: hoe organiseer je dat?”
André Huykman: “Ik merk nog nergens dat dat in de kern van het concept zit. Wat ik zie is dat we de deur dichtdoen en daarachter eerst zelf die Common Ground met elkaar bedenken. En dat we pas daarna partijen vragen om mee te denken. Volgens mij moet je dat meteen vanaf nul doen. Anders krijg je mogelijk een rare situatie waarin standaardisatie een blokkade kan worden voor innovaties. Dan zit je straks alleen met de twee bekende leveranciers om de tafel die samen de markt verdelen. Daarnaast moeten we ook met de samenleving het debat aan over onze digitale dienstverlening. Samen Organiseren zegt: ‘we gaan de techniek doorontwikkelen en die is beleidsneutraal’. Techniek is nooit beleidsneutraal! Techniek heeft effect op dienstverlening en op bestuurlijke keuzes en zelfs op maatschappelijke waarden. Hoe je met privacy omgaat is niet alleen een juridisch vraagstuk, maar ook een kwaliteit in dienstverlening. Ik zou willen dat we het debat voeren over hoe wij als overheid onze informatiesamenleving inrichten. Wat is de impact van robots in dienstverlening, willen wij onze dienstverlening verbeteren door wifitracking in de steden, willen we voorspellende software gebruiken? Dat zijn geen technische keuzes, maar maatschappelijke en politieke keuzes. Met dat debat zou je de urgentie omhoog kunnen krijgen. Ik zie het nergens terug.”
Gabrielle Haanen: “Mee eens. Maar dat heeft minder met Samen Organiseren te maken. Volgens mij is de redenering van Samen Organiseren: ‘wij zorgen dat die Common Ground technisch geregeld is’. Vervolgens is het aan gemeenten zelf, en daar komt dan het beleid, om bepaalde apps wel of niet te gebruiken. Het hele concept gaat ervan uit dat burgers zelf eigenaar van de gegevens zijn en dat die bepalen welke combinaties gemaakt worden. Dat is niet beleidsneutraal en dat suggereert ook niemand.”
André Huykman: “In veel stukken van Samen Organiseren kom ik dat beleidsneutrale tegen. Maar we maken nu inderdaad de beweging dat het eigenaarschap van data bij de inwoners moet liggen en dat zij zelf keuzes moeten kunnen maken over wat er met hun gegevens gebeurt. Een hele fundamentele en ingrijpende keuze. Technisch ingewikkeld, maar met een grote maatschappelijke waarde. Alleen deze keuze al raakt zomaar aan een stuk of drie grondrechten. Het debat over dit soort keuzes, dat zou Samen Organiseren moeten voeren, voordat we de techniek uitwerken. Dat debat moet met elk gemeentebestuur gevoerd worden. Zodat we weten dat dat het uitgangspunt is dat we met elkaar delen en dat die waarden ten grondslag liggen aan de keuzes voor de techniek, voor onze dienstverlening en onze samenleving. Nogmaals, ik zie dat nergens terug in Samen Organiseren.”
Gabrielle Haanen: “Als jij dat nu zo zegt denk ik dat het debat hierover op dit moment niet zichtbaar genoeg is. Overigens zijn er wel grote verschillen. In de Utrechtse gemeenteraad is veel aandacht voor privacy- en gegevensbescherming. Maar inderdaad, de fundamentele vraag eronder, welke rol pak je als overheid, zit nog onvoldoende in het debat. En in Samen Organiseren gaan we dit soort vragen absoluut tegenkomen.”
André Huykman: “Ik denk ook dat dat de snelheid zal bevorderen. Want zolang je bewust of onbewust op waardenniveau verschillen blijft houden, ga je nooit vooruit.”
Gabrielle Haanen: “Samen Organiseren is een kans om die waarden expliciet te maken. Maar ook om van die rare misvatting af te komen dat er in innovatiekracht verschil is tussen kleine en grote gemeenten. Zoals het nu georganiseerd is, wordt het voor kleinere gemeenten makkelijker om zich aan het geheel te verbinden en hun initiatieven door te ontwikkelen. Waarbij het aan VNG Realisatie en de Taskforce is om te investeren in zowel verbeteringen in bestaande dienstverlening als in de echte doorbraken. Als je echt tempo wilt maken, moet je goed nadenken over waar je je geld aan besteedt. Op het moment dat je de gegevens echt van de burger maakt, heeft het geen zin om je oude rijbewijsproces te blijven verbeteren. En dan kun je blockchain niet wegzetten als nice to have.”
André Huykman: “Innovatie is geen luxe, gelukkig dringt dat besef steeds sterker door. Een bedrijf dat niet innoveert, gaat failliet. Een overheid die niet innoveert, verliest haar bestaansrecht. Zeker nu we steeds meer beheerder en bewerker van steeds meer data zijn, moeten we kritisch nadenken over onze werkwijze. We moeten veel fundamenteler nadenken over de bescherming en de waarden van die data. Zoals banken dat doen. Nodig die eens uit, in plaats van altijd zelf bedenken hoe de wereld eruit moet zien. Daarom zou ik graag zien dat er binnen Samen Organiseren veel meer debat komt en dat de deur wordt opengezet.”
Gabrielle Haanen: “Dat gebeurt ook, bijvoorbeeld samen met de uitvoeringsinstellingen. Samen Organiseren opereert zeker niet in splendid isolation. Maar om de verbinding te houden met de gemeenten – die de opdrachtgever hiervoor zijn – is meer nodig. Dat vraagt van twee kanten actie. Van VNG Realisatie en de Taskforce, maar ook van ons. Gemeentesecretarissen, directeuren, hoofden dienstverlening en ICT-mensen moeten mee willen sturen en actief willen volgen. Maar het proces waarlangs je dat doet, dat hebben we nog niet. Want met een paar nieuwsbrieven komen we er niet. Hoe het wel moet, is een gezamenlijk vraagstuk van 380 gemeenten. Die doen afzonderlijk allemaal spannende dingen, maar er is tegelijkertijd dat grote proces dat tot besluiten moet leiden. Wat kunnen we doen waardoor iedereen zich betrokken, uitgenodigd en uitgedaagd voelt om iets in te brengen?”
André Huykman: “Het moet discomfort opleveren als je niet meedoet.”
Gabrielle Haanen: “Inderdaad, op een overtuigende manier het ongemak organi- seren als je niet meedoet. Met aansprekende taal en verbeelding, zodat je weet waar we aan werken.”
André Huykman: “Als we ons maar realiseren dat het hele vraagstuk rond het eigenaarschap van je digitale identiteit en gegevensbescherming echt een game changer is. Dat heeft alles te maken met de bescherming van grondrechten, privacy en integriteit. Met het vertrouwen in de overheid. Dat zijn de waarden waarvoor ik in het openbaar bestuur werk. Niet vanwege een Common Ground. Dat is techniek. Ik weet zeker dat ik niet de enige ben die voor die waarden wil lopen. Dat moeten we gebruiken in Samen Organiseren.”
Gabrielle Haanen: “De motiverende principes zitten in die waarden. Wat mij betreft starten we met een Common Ground en daarin werken we die principes uit. Waarbij we partijen van buiten uitnodigen en kritisch vermogen organiseren. Maar ik zie ook dat we met Samen Organiseren een impasse doorbroken hebben. Niet alleen bij de gemeenten, maar bij de gehele overheid is de urgentie hoog. Ik geef het je te doen: hoe organiseer je die basis in een landelijk proces? Daar zijn we zelf ook allemaal verantwoordelijk voor.”
