In de meeste illustraties van "BIM-modellen":http://bimloket.nl/watisbim komen overheden niet voor, terwijl juist zij belangrijke rollen vervullen die te maken hebben met bouwwerkinformatie. Om een begin te maken heeft de VNG, in samenwerking met het BIM Loket, een initiatief genomen door ‘pilotstarters’ te definiëren voor een routekaart en kennisverspreiding met betrekking tot BIM binnen gemeenten.
Beeld: Pixabay /Engin_Akyurt
In veel illustraties over BIM (bouwwerkinformatiemodel(lering)) wordt een beeld gegeven van partijen die werken aan één model. Figuur 1 geeft een voorbeeld. Het is merkwaardig dat in die plaatjes de overheid ontbreekt, terwijl deze toch een enorme invloed op het proces heeft. De invloed van de overheid zal voorlopig niet verdwijnen, gezien de verwevenheid van de bouw met het omgevingsbeleid van diezelfde overheid. Het is hoogst noodzakelijk én urgent de rol van de overheid, in het bijzonder de gemeente, in het BIM-proces vast te stellen. Temeer waar deze rol geherdefinieerd wordt in het kader van de Omgevingswet. En met name omdat de popularisering van BIM snel toeneemt.
(Klik op illustratie voor vergroting)
In de meeste BIM-plaatjes ontbreekt de gemeente
Rollen van de gemeente
De overheid heeft diverse rollen in het bouw- en onderhoudsproces. Hoewel er over het Rijk, de provincies en de waterschappen ook veel te zeggen valt, beperken we ons hier tot de gemeentelijke overheid. Vooral omdat deze in het algemeen de overheid is waarmee initiatiefnemers primair te maken hebben. De gemeente vervult de volgende rollen:
1. Beleidsbepaler
Als beleidsbepaler is de gemeente verantwoordelijk voor het vaststellen van een visie op de ontwikkeling van de gemeente. In de Omgevingswet is dit expliciet gemaakt: iedere gemeente dient een Omgevingsvisie vast te stellen. Een Omgevingsvisie is een samenhangend, strategisch plan voor de leefomgeving in het hele grondgebied. De Omgevingsvisie wordt vertaald in plannen, verordeningen en andere regelingen. In het kader van de Omgevingswet vallen die samen in het Omgevingsplan, dat het gehele gemeentelijk grondgebied beslaat. In het Omgevingsplan worden alle regelingen met betrekking tot de fysieke leefomgeving geïntegreerd .
2. Vergunningverlener, toezichthouder en handhaver (VTH)
Op grond van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) is de gemeente bevoegd gezag voor het verlenen van omgevingsvergunningen, alsmede voor toezicht en handhaving. Voorbereiding en uitvoering vinden voor een groot deel plaats bij regionale omgevingsdiensten. De vergunningverlening en het toezicht met betrekking tot het Bouwbesluit vinden plaats door de gemeente maar zullen, als de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, door het parlement wordt aangenomen verschuiven naar private partijen. De gemeente blijft dan wel verantwoordelijk voor toetsing aan het bestemmingsplan, de welstandsnota en de handhaving van overtredingen van het bouwbesluit. Na de invoering van de Omgevingswet wordt dat toetsing aan het Omgevingsplan en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl). Op zekere momenten zal de gemeente een gedetailleerd inzicht in de samenstelling en status van bouwwerken moeten hebben.
3. Verantwoordelijke instantie voor openbare orde en veiligheid (OOV)
Het is duidelijk dat de brandweer om branden en andere calamiteiten effectief te voorkomen en te bestrijden volledige en betrouwbare gegevens nodig heeft over de indeling en samenstelling van de betreffende bouwwerken, alsmede van de brandveiligheidsvoorzieningen. Uiteraard is hier ook de omgeving van belang. Niet alleen in verband met de bereikbaarheid, maar ook voor het inzicht in de eventuele beperking van interventiemogelijkheden door weersomstandigheden.
4. Opdrachtgever voor en beheerder van gebouwen en openbare ruimte
De gemeente heeft een belangrijke taak in aanleg en beheer van de openbare ruimte. Dit kan betrekking hebben op een scala aan voorzieningen: van bankjes, perkjes en prullenbakken in het openbare gebied tot complexe infrastructuren, inclusief leidingstelsels, communicatievoorzieningen en installaties. Ook valt de ontwikkeling en het beheer van vele gebouwen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente.
5. Registrator en leverancier van geo-informatie
De gemeente is dé bronhouder van de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG) en één van de bronhouders van de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT). Bouwwerkgegevens vormen hiervan een hoofdcomponent. Daarnaast worden allerlei gegevens bijgehouden en geleverd over de openbare ruimte, water, milieu, verkeer, et cetera.
Gemeenten en BIM
Ook voor de gemeenten gelden de voordelen van BIM. Ook de gemeente kan efficiënter werken door BIM in te zetten. En verder geldt dat door BIM betere data en betere informatie tot stand gebracht worden. Hierna benoemen we deze voordelen indicatief.
1. Beleidsbepaler
BIM impliceert een gestandaardiseerde manier om bouwwerkgegevens te registreren. Daardoor kunnen deze gegevens goed aggregeerbaar gemaakt worden, zodat analyses en simulaties uitgevoerd kunnen worden op grotere gebieden, zoals buurten, wijken of het gehele grondgebied van een gemeente. De gemeente heeft als het ware de beschikking over een gedetailleerde, actuele en complete gebouwencartotheek en wegenlegger. Deze geïntegreerde gegevensverzameling vormt ook de basis voor koppeling met allerlei dynamische gegevens, zoals verkeersgegevens, bevolkingsontwikkeling, energieverbruik, ecologie, criminaliteit, et cetera. De data, gegenereerd door onder meer camera’s en sensoren, krijgen hierdoor een locatiecomponent. Een ander voorbeeld: duurzaamheidsbeleid wordt ondersteund door inzicht in energie- en materiaalgebruik in de bestaande gebouwen, infrastructurele objecten en installaties.
2. Vergunningverlener, toezichthouder en handhaver (VTH)
Op dit moment dienen bouwplannen ingediend te worden als PDF. Er mag wel een BIM bijgevoegd worden, maar dit wordt formeel niet bij de toetsing gebruikt. In deze loopt de gemeente ver achter op de bouwpraktijk. Met BIM zou de gemeente de processen veel beter kunnen begeleiden. Toetsing kan verbeterd en gedeeltelijk geautomatiseerd worden. Onder meer de gemeente Den Haag is hiermee bezig. Ook komt er door het gebruik van BIM meer zicht op bijvoorbeeld vergelijkbare objecten.
3. Verantwoordelijke instantie voor openbare orde en veiligheid (OOV)
Met BIM kan een ‘brandweerview’ op bouwwerken ontwikkeld worden. In het bouwwerkmodel is dan intelligentie opgenomen over brandveiligheid, doordat de BIM-bouwcomponenten zoals wanden en deuren parameters hebben waarin de brandveiligheidseisen zijn verwerkt. Het BIM-gebouwmodel is in staat om de gebruiker met een kleur te laten zien waar in het gebouw of alleen op een bepaalde verdieping brandwerende wanden en deuren zitten en hoe de compartimentering eruit ziet. Met één druk op de knop wordt dit zichtbaar gemaakt. Ook vluchtroutes kunnen op deze manier in het model nagelopen en gevisualiseerd worden. Een ander voorbeeld is gebruik van BIM om een Virtual Reality of Augmented Reality-omgeving te creëren om te oefenen met de repressieve dienstverlening.
4. Opdrachtgever voor en beheerder van gebouwen en openbare ruimte
Aannemers en andere partijen in het bouwproces gebruiken steeds meer BIM. Wellicht worden aanbiedingen gedaan aan gemeenten in de vorm van tekeningen, die afgeleid zijn van een BIM, terwijl de gemeente als opdrachtgever daar geen weet van heeft. Niettemin is het gewenst dat de gemeente in haar rol als opdrachtgever en toekomstig eigenaar-beheerder bekend is met BIM, teneinde de controle op de oplevering te verbeteren en het beheerproces te optimaliseren. Op zijn minst zou bij iedere opdracht bouwwerkinformatie opgevraagd moeten worden volgens een informatieleveringsspecificatie (ILS).
5. Registrator en leverancier van geo-informatie
Er wordt hard gewerkt aan conversiemogelijkheden BIM–GIS. Concreet gaat het dan om vertaling van het open BIM-formaat IFC (Industry Foundation Classes) naar CityGML (City Geography Markup Language) en vice versa. In dit verband vindt een belangwekkend onderzoek, genaamd GeoBIM, plaats door TU Delft en TU Eindhoven, met een proefgebied in Den Haag, gericht op een interface tussen genoemde formaten. De kloof is nog aanzienlijk, maar verwacht mag worden dat binnen tien jaar automatische vertaling van BIM– in GIS-objecten en vice versa een feit is.
Nieuwe ontwikkelingen
Door allerlei ontwikkelingen verandert de bouw en het beheer van de bebouwde omgeving momenteel in hoog tempo. Zowel in als buiten gebouwen wordt steeds meer gemonitord en geregistreerd ten behoeve van bijvoorbeeld verkeer, veiligheid en milieu. Er is sprake van een ontwikkeling naar smart buildings en smart cities. In de bouw worden technologische oplossingen gerealiseerd door middel van robotisering, 3D printing en industrieel bouwen. Er vindt een digitaliseringsslag plaats van ongekende omvang. Hiermee interfereert een ontwikkeling naar meer duurzame oplossingen, zoals circulair bouwen. Het gevolg is dat de gemeente op een andere manier aan beleids- en uitvoeringsinformatie moet komen dan met de huidige beperkte middelen. Meer integraal, meer dynamisch, maar ook meer selectief.
In onderstaand plaatje is de gemeente in haar diverse rollen toegevoegd aan de bouw- en beheercyclus van bouwwerken.
(Klik op illustratie voor vergroting)
BIM-plaatje mét gemeente
De beste manier om te beginnen is gewoon beginnen. Bij voorkeur door een combinatie van het opstellen van een roadmap en concreet aan de slag gaan. Hiervoor bestaan diverse opties:
1. als beleidsbepaler: het ontwikkelen van een geschikt format om bouwwerkgegevens te registreren, als nadere invulling van BAG en BGT.
2. als vergunningverlener, toezichthouder en handhaver (VTH): de indiening van bouwplannen als BIM stimuleren door deze te gebruiken als basis van sommige toetsingen.
3. als verantwoordelijke instantie voor openbare orde en veiligheid (OOV): stimuleren dat de brandweer haar aanvalsplannen en dergelijke op BIM gaat baseren.
4. als opdrachtgever voor en beheerder van gebouwen en openbare ruimte: BIM voorschrijven inclusief een adequate ILS.
5. als registrator en leverancier van geo-informatie: early adaptor worden van de kadastrale 3D-geogegevens en de gemeenten Den Haag en Rotterdam volgen in het vertalen van BIM naar GIS en vice versa.
Pilotstarter
Op 23 maart 2017 is door het BIM Loket een workshop ‘BIM en gemeenten’ gehouden. In vervolg daarop is een tweetal pilotvoorstellen gepubliceerd op het platform De Pilotstarter. Dit platform is door de VNG geïnitieerd met als doel dat gemeenten met elkaar oplossingen bedenken en experimenteren. Op dit moment (februari 2018) draaien er 127 pilots.
De twee voorstellen hangen samen met elkaar. Het eerste voorstel is gericht op een stappenplan (routekaart): welke keuzes kun je maken en welke stappen kun je zetten om aspecten van BIM, gekoppeld aan de diverse rollen, in te voeren in de eigen gemeente? Wat doe je als je nog helemaal aan het begin staat? Het tweede voorstel is gericht op het verlenen van advies vanuit het netwerk van het BIM-loket/BIR. Dit betreft kennisverspreiding op beperkte schaal en binnen de mogelijkheden door koplopers naar een grotere groep gemeentelijke gebruikers.
Conclusie
Enkele grote gemeenten doen nu al ervaring op met BIM. Het wordt hoog tijd dat dat voorbeeld breed gevolgd wordt. Belangrijke ontwikkelingen, waarin in deze ingespeeld kan worden zijn de invoering van de Omgevingswet, de waarschijnlijke komst van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen én ontwikkelingen in de bouw- en installatiesector in de richting van een gemeenschappelijk digitaal stelsel.
De stap naar BIM moet gezet worden, liever vandaag dan morgen.
Hein Corstens werkt als adviseur onder meer voor het BIM Loket aan het project ‘Gemeenten en BIM’. Dit artikel is geschreven met medewerking van Henny Stolwijk, adviseur bij de gemeente Rotterdam en het BIM Loket.
