We staan voor een ‘perfect storm’, maar hebben alles in huis om het tij te keren
Met columnist Maxim Februari en hoogleraar Digitalisering Reijer Passchier op het podium hoef je weinig optimisme te verwachten als het gaat om digitale onafhankelijkheid. We staan voor een perfect storm concludeerde Michiel Steltman, lid van Forum Standaardisatie, na afloop van hun keynotes tijdens de Dag van de Interoperabiliteit, maar er zijn alternatieven voorhanden. ‘We hebben alles in huis om het anders te doen.’ Iets dat Passchier bevestigt: ‘Als het ergens kan, dan is het wel in Europa.’
De Dag van de interoperabiliteit 2025 stond geheel in het teken van de dreigingen die onze digitale afhankelijkheid van techbedrijven met zich meebrengt. Forum Standaardisatie wil bestuurders waarschuwen, want die spelen een cruciale rol als het gaat om het terug verwerven van de macht over technologie en data. Helaas zaten er weinig bestuurders in de zaal, constateerde Maxim februari teleurgesteld.
Toegang
Ongelijke machtsverhoudingen stonden centraal in het verhaal van Februari. Niet alleen tussen techbedrijven en overheden, maar ook tussen overheid en burgers. Die ongelijkheid wordt scherp duidelijk als processen en regels vastgelegd worden in technologie. ‘De automatische handhaving van regels is direct van invloed op de rechtsgelijkheid’, waarschuwt hij. Hij vertelt een anekdote over een herder die bij een gemeente een vergunning wilde aanvragen om zijn schapen op een bepaald grondgebied te laten grazen. ‘Dat kon alleen met een Facebookaccount!’ Ander voorbeeld: een sleutelpasje van je hotelkamer. ‘Ik moest om 10.00 uur uitgecheckd zijn, maar was wat later. Toen ik net na 10.00 uur mijn koffer wilde halen werkte het pasje niet meer. Geen toegang meer.’ Een schoolvoorbeeld van computer says no.
Publieke controle
Het gebruik van standaarden moet de interoperabiliteit tussen organisaties verbeteren en efficiëntie te bevorderen. In het kader van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) is de vindbaarheid, bruikbaarheid en uitwisselbaarheid van data een belangrijk speerpunt. Alles ‘om burgers en ondernemers te helpen en maatschappelijke problemen op te lossen’. Maxim Februari maakt zich zorgen over de toenemende behoefte van het delen van gegevens tussen overheden, want die schept ook mogelijkheden voor onjuist gebruik ervan: ‘In de Verenigde Staten worden data van de Belastingdienst en Zorg gebruikt voor migratiebeleid.’ Het is daarom van het grootste belang dat er publieke controle is op gegevensdeling. En dat gekozen wordt voor zogenoemd “democratische technologie”, waarbij hij onder andere verwijst naar Public Spaces. ‘Betrek ook de maatschappij zelf bij de ontwikkeling van standaarden’, is zijn advies.
Reijer Passchier, Larissa Zegeveld en Maxim Februari op het podium tijdens de Dag van de interoperabiliteit op 14 oktober 2025 in Driebergen.
‘Staatsachtige macht’
De boodschap uit zijn boek ‘De vloek van Big Tech’ mag ondertussen bekend verondersteld worden, maar toch verbaas je je weer als Reijer Passchier de feiten nog eens op een rij zet. ‘De beurswaarde van Apple en Microsoft is tussen de drie en vier biljoen dollar. Ze maken winsten van 100 miljard per jaar! Ja, hun technologie levert gemak en beschikbaarheid, maar hun investeringen, codes en standaarden zijn dwingend en kunnen concurreren met de kracht van wetgeving.’ Doorgaan op deze weg is alsof we teruggaan naar de middeleeuwen, maar nu met zogenoemde “Tech-adel”, is zijn stelling. Helemaal als de Staat en Big Tech onder één hoedje spelen, waarbij hij de foto van de techbazen bij de inauguratie van president Trump nog eens laat zien. ‘Het zou zo maar kunnen zijn dat techbedrijven straks landen gaan opkopen.’
Ander technologisch ecosysteem
We moeten volgens Passchier naar een ander technologisch ecosysteem. Het gebruik van standaarden is belangrijk, maar wees je ervan bewust dat deze niet neutraal zijn, maar’ het resultaat van machtsverhoudingen, en dus van het allerhoogste constitutionele belang’. En standaarden moeten open zijn, net zoals wetgeving openbaar is. Standaarden zijn immers net zo dwingend. Tot slot adviseert hij nooit afhankelijk te worden van één standaard: ‘Als je in staat bent om te kiezen voor nieuwe software of standaarden, dan pas ben je onafhankelijk.’
Het kan anders
Als Michiel Steltman als lid van Forum Standaardisatie gevraagd wordt als eerste een reflectie te geven op de bijdragen van Passchier en Februari, stelt hij dat we voor een perfect storm staan, maar er is een alternatief: ‘we hebben alles in huis om het anders te doen. We hebben open data, open source software en open standaarden.’ En laten we stoppen met het idee dat het allemaal heel groots en complex is. ‘Gewoon klein beginnen met de componenten die voorhanden zijn. We hebben de NORA-architectuur, we hebben de Wigo4IT-werkwijze, we hebben invloed via inkoop en aanbesteding.’
In de middag zijn tal van sessies georganiseerd die handvatten bieden om aan de slag te gaan, zoals Haven (platform- en leveranciers onafhankelijke cloud), Mijn Bureau, Public Stack, e.a.
Lees ook:
