We zijn allemaal druk, druk, druk! Maar waarmee?

In mijn vorige bijdrage kondigde ik aan serieus werk te gaan maken van ‘beter werk in het digitale tijdperk’. Dit omdat ik overal hoor en zie dat mensen – in het bijzonder de leden van de groeiende groep ‘kenniswerkers’ – er onvoldoende in slagen om productief bezig te zijn met de dingen die ze belangrijk vinden.

Na elf jaar meegezogen te zijn in de kolkende maalstromen van het Tweede Kamerwerk heb ik als ondernemer en auteur zelf ook geworsteld met mijn nieuwe werksituatie. Momenteel onderzoek ik met veel plezier wat voor mij wel en niet effectief is.

(Als ik het over ‘effectiviteit’ en ‘productiviteit’ heb, dan bedoel ik dat overigens in brede zin en heb ik het niet over het supersnel afvinken van takenlijstjes maar over een duurzame manier van (samen)werken waarbij mensen of organisaties doelen stellen, keuzes maken, projecten benoemen, focus organiseren, taken afronden en de balans bewaken.)

We hebben het hier over een persoonlijk probleem omdat een onbevredigend gevoel over je dagelijkse activiteiten zorgt voor stress en ten koste gaat van levensgeluk. Het is tegelijk een maatschappelijk knelpunt omdat de uitdagingen waarvoor we staan (woningtekort, energietransitie, vergrijzing, gezondheidszorg) om denk- en daadkracht vragen terwijl we juist kampen met een structureel tekort aan personeel (en een snelle toename van het aantal burn-outs, vooral onder jonge werkers).

Een centraal fenomeen binnen dit fascinerende vakgebied is natuurlijk de arbeidsproductiviteit, een economische term die volgens het CBS gaat over ‘de mate van efficiënt werken’, en die berekend wordt door het bruto binnenlands product (bbp) te delen door het totale arbeidsvolume. De historische toename van de arbeidsproductiviteit verklaart de ongekende welvaartstijging die de mensheid heeft weten te realiseren, vooral sinds de industriële en wetenschappelijke revoluties in de 16e, 17e en 18e eeuw. Door specialisatie, ruilhandel en innovatie is de mens er op spectaculaire wijze in geslaagd steeds meer gedaan te krijgen in steeds minder tijd. Met als gevolg dat we van 365 dagen per jaar overleven zijn overgegaan naar nog geen drie- en een halve werkdag per week: gemiddeld werken we in Nederland nog geen 1400 uur per jaar, hetgeen neerkomt op 27 uur per week.

Desondanks is ‘druk druk druk’ het meest gebruikte antwoord op de vraag hoe het met iemand gaat. Hoewel druk zijn voor sommige mensen een statussymbool of zelfs levensstijl is, is het ronduit zorgelijk te noemen dat mensen het steeds drukker zeggen te hebben, terwijl de daadwerkelijke arbeidsproductiviteit in de afgelopen decennia juist stagneert. Zo blijkt uit cijfers van het CBS dat het bbp per gewerkt uur in verschillende westerse economieën afkalft, vooral sinds het einde van de jaren negentig.

Wetenschappers proberen deze ‘productiviteitspuzzel’ op te lossen maar slagen daar vooralsnog niet in: veel populaire verklaringen worden namelijk niet ondersteund door de beschikbare data. Wat mij hierbij opvalt is dat in economische artikelen met (haast) geen woord gerept wordt over de rol van computers, het internet, social mediaplatforms en smartphones. Hoewel Nobelprijswinnaar Robert Solow in 1987 -aan het begin van het digitale tijdperk- al sprak van een productiviteitsparadox (“men ziet computers overal behalve in de statistieken”), lijkt de invloed van digitale technologie op menselijke productiviteit een blinde vlek. Althans als het gaat om de negatieve impact; de tegenvallende positieve impact wordt wel uitgebreid beschreven.

We zijn met zijn allen ‘druk met niets’

Het wordt tijd dat hier verandering in komt want naar ik vrees zijn we met zijn allen ‘druk met niets’, zoals de bedrijfsleider in het restaurant waar ik als student werkte het altijd zei. Je kunt je wel druk maken, onder druk staan of druk zijn in je hoofd maar dat is iets heel anders dan doelgericht bezig zijn met het uitvoeren van je belangrijkste taak. En dit is zeker het geval in het digitale tijdperk, waarin digitale stoorzenders, schreeuwlelijken en slaapbrekers voortdurend onze kostbare aandacht opeisen en uren van onze werkdag opslokken.

In aanvulling op mijn eigen bescheiden zoektocht roep ik de economische wetenschap daarom op om hier eens diepgravend onderzoek naar te gaan doen!