Ook onder de Omgevingswet zal er vast wat misgaan. Het is de kunst er dan zo goed mogelijk mee om te gaan en je niet te verschuilen achter de letter, de processen en procedures.
Geregeld krijgen we als programma de vraag of er een checklist is, of een gedetailleerde roadmap voor de invoering van de Omgevingswet. Zo’n instrument hebben we niet. Expres niet, omdat het niet past bij de werkelijke bedoeling van de wet.
De Omgevingswet vraagt om je eigen koers uit te stippelen, één die past bij jouw gemeente. Op zo’n manier dat kerninstrumenten en het digitaal stelsel in de eigen manier van werken verankerd worden. De eigen situatie is het vertrekpunt. Dat is niet te vangen in een standaardchecklist. Al snappen we de behoefte aan houvast. Hoe kunnen we dit aan gemeenten bieden zonder het denkproces over te nemen, of te vervallen in standaard checklists?
Die werkelijke bedoeling zit niet in regels, procedures en stappenplannen. Maar in het scherp hebben van de kern van het vraagstuk, de betekenis ervan voor mensen. Dit geldt zeker ook voor de Omgevingswet die beoogt dat inwoners, bedrijven en ambtenaren een gelijke informatiepositie hebben, en dat lokale afwegingsruimte wordt vergroot. Zo kun je rechtdoen aan de opgaven met een samenhangende benadering en afweging van belangen, en ook: sneller besluiten. Dat zijn de richtinggevende gemeenschappelijke principes. Allereerst gaat de Omgevingswet om vragen zoals: wat willen we voor elkaar krijgen in de fysieke leefomgeving? Hoe wordt het mooier, gezonder en veiliger?
Dat vraagt van gemeenteprofessionals om te blijven nadenken, elke dag opnieuw. Een regel kan 95 van de honderd keer zinvol en proportioneel zijn, maar soms klopt hij gewoon niet bij de context. Stel: iemand wil in het buitengebied kleinschalig groente verbouwen en vijftien dieren houden met als doel te voorzien in de dagelijkse levensbehoefte van twintig multi-probleemgezinnen. Moeten voor deze initiatiefnemer dezelfde milieuregels gelden als voor de grootschalige productiebedrijven?
Meer algemeen: volg je klakkeloos de procedure, of ga je iets anders doen om de bedoeling van de regel recht te doen? De bedoeling is immers gewenste maatschappelijke initiatieven mogelijk te maken met behoud van de landschappelijke kwaliteit, gezondheid en veiligheid. Het gaat om een samenspel van hoe je het in de praktijk samendoet. Om de cultuur in de organisatie. In verantwoordelijkheid nemen, en verantwoordelijkheid laten. In de praktijk hebben we alles vaak zo gereguleerd in regels en protocollen dat we de bedoeling uit het oog verliezen. Of dat ons vermogen om te spelen en te dromen achter de horizon verdwijnt. Om het mooier en beter te maken moet je ook ’ns wat durven tenslotte.
Daar zijn geen vinklijstjes voor, maar je hebt wel iets nodig. Het VNG-programma Omgevingswet heeft ervoor gekozen een Kompas invoering Omgevingswet te bieden. Dit geeft houvast om je eigen koers te bepalen. Het vraagt dat je nadenkt over waar je naartoe wilt, analyseert hoe de wind staat en wat voor materiaal je hebt: schip en bemanning. Het Kompas geeft je vragen die je jezelf kunt stellen om je richting te bepalen. Zonder dat het voorschrijft wat je moet doen. Waarbij je voortdurend toetst aan je eigen context. Je bepaalt een koers niet voor tien jaar, hooguit voor een half jaar, er kan snel veel veranderen. Dat vraagt van programmamanagers Omgevingswet om regelmatig te reflecteren op de actuele situatie en te herijken als dat nodig is, zelf doe ik dat om de drie maanden. Heb je bijvoorbeeld een schitterend participatieproces bedacht voor de omgevingsvisie, maar komt het totaal niet uit de verf, ga je dan door of stuur je bij? Of een burger is gaan verbouwen zonder vergunning omdat hij dacht dat dit niet hoefde, op basis van de vragen en antwoorden in het digitaal loket. Op de locatie ziet de handhaver dat hier nu juist wel een vergunning nodig is. Doorgaan of bijsturen?
Laten we ons geen illusies maken. Ook onder de Omgevingswet zal er vast wat misgaan. Het is de kunst er dan zo goed mogelijk mee om te gaan in de geest van de Omgevingswet en je niet te verschuilen achter de letter, de processen en procedures. Zoeken naar een passende oplossing die navolgbaar en uitlegbaar is. Op de wind heb je geen invloed, wel op hoe je de zeilen zet.
Kristel Lammers is bestuurskundige, veranderkundige en programmamanager Omgevingswet bij de VNG.
Deze bijdrage werd eerder geplaatst op de website van de VNG
