Bestuurders hebben doorgaans weinig op met thema’s als standaarden of codes in de technologie. Toch ligt hier de sleutel om digitaal meer onafhankelijk te worden en macht naar je toe te trekken. Maar je moet wel bereid zijn hier tijd en aandacht aan te besteden en er consequent op te gaan sturen, zoals je als bestuurder ook op financiën stuurt.
Cloud- en datasoevereiniteit is op 14 oktober het thema van de tweede editie van de Dag van de Interoperabiliteit. In de aanloop naar het seminar blikt iBestuur vooruit met Reijer Passchier en Larissa Zegveld. Forum Standaardisatie ziet de toepassing van open standaarden afvlakt. Moeten we het dan gaan verplichten? ‘Liever zie ik dat bestuurders zelf de handschoen oppakken en gaan sturen.’
Reijer Passchier, hoogleraar Digitalisering en de democratische rechtsstaat aan de Open Universiteit, kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk de keuze voor open standaarden is. ‘Standaarden zijn heel dwingend, want ze bepalen hoe formulieren eruit zien, maar ook hoe technologie geprogrammeerd is en hoeveel privacy mensen uiteindelijk genieten of hoe gebruikersvriendelijk producten zijn.’ Die regels, die standaarden, worden vastgelegd in een computercode die op dit moment in hoge mate wordt bepaald door enkele Big Tech bedrijven.
‘Dat betekent dat de regels dus niet vastgelegd worden door politici en ambtenaren in Den Haag of Brussel, zelfs niet in Washington, maar door enkele bestuurders, grootaandeelhouders en misschien wat computerprogrammeurs in Silicon Valley en Seattle. En we weten dat die maar in drie dingen geïnteresseerd zijn: winst, groei en macht.’
‘Het bepalen van standaarden is een hele belangrijke vorm van machtsuitoefening in onze samenleving’, stelt Passchier. Nederlandse bestuurders kunnen weer macht naar zich toetrekken met het toepassen van open standaarden die stroken met onze democratische rechtsstatelijke waarden.
Digitale verslaving
Dan komt wel de vraag: Ben je bereid om je hiervoor hard te maken? . En ben je bereid om te accepteren dat je te maken krijgt met onder andere een (tijdelijke) functionaliteitsvermindering? Microsoft en Google bieden gebruikersgemak, alles wordt je op een presenteerblaadje aangeboden, zegt Larissa Zegveld, voorzitter Forum Standaardisatie. Dit werkt als een verslaving. Er zijn alternatieven, maar die bieden nog niet altijd hetzelfde niveau. ‘Natuurlijk, ik hoor regelmatig dat bestuurders zich zorgen maken over de veiligheid en beschikbaarheid van hun data en dat ze meer digitaal soeverein willen zijn.Steeds vaker wordt daarbij gezegd: de vrijblijvendheid moet eraf en verplicht het maar.’
Ook op de iBestuur Conferentie was dat geluid te horen. De regel “Pas toe of leg uit” zou vooral een uitvlucht bieden om iets vooral maar niet te hoeven doen. De Wet digitale overheid, waarin een aantal standaarden verplicht werd, heeft nog weinig veranderd, zegt Zegveld. ‘Dus we kijken nu naar het spectrum toezicht en handhaving. Maar ook dat vinden we in Nederland dan weer lastig. Steeds meer bestuurders vinden dat de vrijblijvendheid eraf moet, maar als het verplicht wordt horen we “ja maar dan krijg ik mijn achterban niet mee”.’ Vanuit Forum Standaardisatie denken we uiteraard mee over instrumentaria voor toezicht en handhaving, maar persoonlijk vind ik het sterker als bestuurders zelf de handschoen oppakken en gaan sturen. Waarbij elkaar onderling aanspreken een passend mechanisme is als je het hebt over handhaving.
Wat is soevereiniteit je waard?
Het is niet makkelijk om je terug te trekken uit een public cloud van Microsoft of Amazon, begrijpt Passchier, want daar draaien allerlei applicaties en data in, geprogrammeerd en geordend volgens de standaarden van die specifieke cloud. ‘We hebben te maken met enorme zogenaamde vendor lock-ins. En vergeet niet, ook je personeel is gewend om met die cloud te werken. Je ICT’ers hebben allerlei Microsoft-certificaten waar ze trots op zijn. Ze hebben daar hun carrière op gebouwd. Dus als je als bestuurder wat anders wilt, dan zijn dat allemaal barrières die je moet overwinnen.’
‘Het is daarmee eigenlijk werk dat je als bestuurder regelmatig verricht; veranderingen doorvoeren en daarbij keuzes maken, zegt Larissa Zegveld. Hoe belangrijk vind je digitale soevereiniteit en wat wil je inzetten om dat te bereiken? ‘Er daarbij kan gebruikgemaakt worden van alles wat al ontwikkeld is. Er zijn ook al veel experts en ondersteuning op dit gebied. Misschien moeten we dat laatste nog meer centraal organiseren. We hebben tijdens een werkbezoek in Londen gezien dat dat kan helpen, maar het is niet de hele oplossing. Het meest belangrijk is toch de bestuurlijke prioritering.’
Nederlandse Digitaliseringsstratgie
Naast meer soevereiniteit is ook het uitwisselen van gegevens een belangrijke motivatie om open standaarden toe te passen. Het is een van de belangrijke doelstellingen van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Open standaarden zorgen ervoor dat verschillende systemen en databronnen dezelfde “taal” spreken, waardoor datasets eenvoudiger gecombineerd en hergebruikt kunnen worden in nieuwe toepassingen.
Larissa Zegveld is lid geworden van de NDS-raad. Ze is blij dat bestuurders na het wegvallen van Zsolt Szabó de handschoen hebben opgepakt om de NDS door te zetten. ‘Ik had eerlijk gezegd verwacht dat we een jaar terug zouden gaan in de tijd, maar dat is niet gebeurd.’ Het komt er nu op aan samen te investeren. ‘Dus bestuurder, ben je bereid om je eigen IT-plannen in te zetten voor het collectief? En ben je bereid bent enige concessies te doen als het gaat gebruikersgemak ten gunste van de kwaliteit van de digitale dienstverlening én van de democratische waarde van de samenleving.’
ICT als strategisch en rechtsstatelijk belang
Passchier is geen bestuurder of ICT’er, maar hij wil vanuit zijn discipline bestuurders wel een paar belangrijke principes meegeven: ‘Zie ICT niet langer als iets puur technisch, maar als iets van het allerhoogste strategische en rechtsstatelijk belang. En benader ICT vooral ook op multidisciplinaire wijze. Haal er strategen en juristen bij. Je moet mensen erbij hebben met kennis van semantiek en die snappen hoe de macht werkt.’
Lees ook:
14 oktober: Dag van de interoperabiliteit
De tweede editie van de Dag van de Interoperabiliteit staat in het teken van cloud- en datasoevereiniteit. Reijer Passchier en Maxim Februari verzorgen die dag een keynote. Ook kunt u diverse breakoutsessies volgen over initiatieven, actuele oplossingen en (aankomende) regelgeving op het gebied van cloud- en datasoevereiniteit. Aan het einde van de dag wordt de Goude API uitgereikt.
